Uprkos, dakle, zaglušujućoj halabuci krajnje desnice, crno-sumornim prognozama, a u konačnici i značajnijem izbornom podbačaju.
Tradicionalne snage evropskog desnog i lijevog centra ponovo će imati najviše mandata u Evropskom parlamentu, ali neće imati većinu. Duh i budućnost Evropske unije su ipak spašeni, nada u bolju Evropu opet postoji.
Evropski demohršćani okupljeni u blok evropskih narodnih partija (EPP) i Evropski savez socijaldemokrata (SD) i pored značajnih gubitaka (za sada 72 mandata manje) ostaju dva najjača politička bloka i u novom sazivu 2019. – 2024.
Savez liberala i demokrata za Evropu u koaliciji sa zastupnicima s liste francuskog predsjednika Emmanuela Macrona, sa 109 mandata (40 više nego do sada) treća je ideološki već profilisana politička grupacija.
Utjicaj na Zapadni Balkan
Najbolji izborni rezultat ostvarili su evropski ekolozi – Zeleni i Evropski slobodni savez koji su osvojili 64 mandata, 12 više nego do sada, a značajniju tendenciju rasta su ostvarili i suverenisti odnosno parlamentarci koji će se zalagati za jačanje nadležnosti nacionalnih država u odnosu na Uniju.
Pozitivno iznenađenje ovih izbora su i „solisti“ odnosno nezavisni parlamentarci koji su dokazali da se iz politokratskog ropstva ne bježi samo tvrdoglavošću i hrabrošću, već i bistrinom ideološkog stava i ličnim vrijednostima.
Ovakav odnos snaga je od suštinskog značaja za cjelokupnu institucionalnu strukturu Evropske unije – od izbora novog predsjednika Evropskog parlamenta, preko predsjedavajućih parlamentarnih odbora i direktora u generalnim direkcijama (DG), pa sve do predsjednika Evropske komisije kao ključne karike u zajedničkoj izvršnoj vlasti.
Iako refleksije evropskih izbora neće biti direktno primjetne niti u Bosni i Hercegovini niti u regionu sve dok Zapadni Balkan ne postane strateško područje Evropske unije umjesto monete za potkusurivanje sa SAD i Rusijom, za ovaj region je itekako važno ko će biti nasljednici ili nasljednice Federice Mogherini na mjestu visoke predstavnice za vanjsku politiku i sigurnost, te Johannesa Hana na mjestu evropskog povjerenika za proširenje.
Kao i to da li će novim kabinetom Evropske komisije dominirati „hrišćansko-konzervativni euroskepticizam“ kako su se desničari sve do zadnjeg časa ovih izbora nadali, ili će se integracioni proces i dalje smatrati najvažnijom doktrinom unutarevropskog razvoja i dogledne budućnosti evropske ideje.
Osnaženi gubitnici
Euroskeptici, radikali, eurofobi i suverenisti mogli bi se označiti kao značajno osnaženi gubitnici. Značajno osnaženi jer su dobili više mandata nego što su imali do sada, a gubitnici su zato što su dobili znatno manje glasova od njihovih očekivanja.
Prema projekcijama budućeg saziva Evropskog parlamenta na temelju rezultata iz država članica pristiglih do ponedjeljka u šest sati, Evropa nacija i slobode kao nova parlamentarna grupacija u kojoj je Liga Mattea Salvinija i Nacionalno okupljanje Marine Le Pen, imala bi 67 mjesta, što je skoro duplo više nego do sada.
Evropski konzervativci i reformisti, među kojima su najbrojniji do sada bili predstavnici britanske Konzervativne stranke, mogli bi u novom sazivu EP imati oko 60 mjesta što je za 19 mandata manje nego u dosadašnjem sazivu. Zastupnički klub Evropa slobode i demokratije u kojem su italijanski antisistemski pokret Pet zvjezdica i stranka Brexit Nigela Faragea, mogao bi imati 42 mandata i zadržati se na dosadašnjem nivou.
Krajnja desnica, populističke antievropske stranke i euroskeptici iz konzervativnih i reformističkih stranaka ukupno bi, dakle, mogli imati oko 170 mandata što je bolji rezultat od broja mandata koje pojedinačno imaju socijal-demokrati i liberali. U zajedničkom zbiru, međutim, svi desničari bi bili za oko 90 mandata slabiji od ova dva tradicionalna bloka, ali im je i to dovoljnog za zagorčavanje života novom Evropskom parlamentu sve do 2024. godine.
‘Jedna noga u grobu’
Olakšavajuća okolnost je, međutim, da je za natpolovičnu većinu kojom se i odlučuje u EP potrebno 376 od ukupno 751. glasa, što i samo tri prvoplasirane tradicionalne političke grupacije za sada premašuju za čak 60 potencijalnih glasova. Tradicionalnu proevropsku politiku su uvijek do sada zastupali i ekolozi, a realno je očekivati da će takvoj struji, sa 38 osvojenih mandata, biti naklonjena i Ujedinjena evropska ljevica.
Ostaje još da se vidi kojim smjerom će se zaputiti Klub zastupnika Evropske slobode i demokratije (56 mandata) u kojem su italijanski antisistemski pokret Pet zvjezdica i stranka Brexit Nigela Faragea (42 mandata), te „ostali“ (28 mandata) i nezavisni (7 mandata). Nije na odmet podsjetiti da prema Poslovniku Evropskog parlamenta od 2009. godine, klub zastupnika mora biti konstituisan od najmanje 25 zastupnika izabranih u najmanje sedam država članica.
Iako je Matteo Salvini već najavio koaliciju sa svim desničarskim strujama koje Evropsku uniju vide ‘s jednom nogom u grobu’, nije realno očekivati ozbiljnije potrese u mainstream politikama EP kao što su politika proširenja i susjedskih odnosa, ekologija, energetika, poljoprivreda, regionalni razvoj… Ali je isto tako izvjesno da u Evropskoj uniji više ništa neće biti kao do sada.
Nakon prvih direktnih evropskih izbora održanih prije tačno 40 godina, ovo su bili takođe izbori straha, euforije, emocija i nade.
Nacionalistička, antimigraciona i separatistička euforija desničarskih populista rezultirala je patološkim strahom većine evrpskih građana. Iz straha je uslijedila proevropska euforija. Euforiju su pratile snažne emocije. A ovoga puta emocije su bile na strani Evrope.
Ništa više nije kao prije
Osim pobjede tradicionalnih političkih blokova, rezultat ovogodišnjih evropskih izbora je i poruka da Evropa nije otišla u prošlost. Ali jeste odbačena idolatrija. Birači su ovoga puta slijedili vlastita čula, a agitpropagandu ignorisali. Nisu se ‘lovili’ na fraze i usklike. Da jesu, njemačka kancelarka Angela Merkel bi tokom svoje ciljane predizborne posjete Zagrebu sedam dana prije evropskih izbora, isposlovala za hrvatskog premijera Andreja Plenkovića mnogo više narodnjačkih mandata. Aplauza Merkelovoj je u predizbornoj euforiji tada bilo, ali na biralištima se nije vidjelo idolopoklonstvo. Pozitivan ishod ovih izbora je i neočekivani porast izlaznosti birača u ‘starim’ članicama Unije, te uočljvi broj mladih među novoizabranim parlamentarkama i parlamentarcima.
Nada dakle postoji. Isto kao i strah da li će Evropa budućnosti biti u stanju izaći iz bespuća svoje bezličnosti. Da li će sve evropske institucije biti u stanju raditi drugačije, više, bolje i konkretnije u korist građana? Hoće li se Evropska unija konačno znati nositi s ključnim izazovima globalnog preustroja i da li će moći podnijeti politička preslagivanja u svojim članicama kao što će se to neminovno uskoro dešavati u Austriji, ponovo u Grčkoj, a možda i u Hrvatskoj imajući uz ostalo u vidu i činjenicu da se na hrvatskog premijera u zvaničnim briselskim krugovima odavno već gleda kao na nadu neke buduće evropske vlasti. Ključna provjera nije daleko. Nakon Finske koja predsjedavanje Evropskom unijom preuzima 1. jula, Hrvatska će kormilo preuzeti prvog januara naredne godine iako je najmlađa članica Unije sa svega šest godina staža.
Strah od izazova
Strah postoji i zbog toga što se politike i stavovi zvaničnog Brisela, Vašingtona, Moskve i Pekinga sve više razilaze i što međusobna preispitivanja ne trpe odgodu? Imperativ odgovornosti Evropske unije ni za jotu nije slabiji zbog činjenice da je rukavica izazova stigla prvo s američke strane. Već na predsjedničkoj inauguraciji prije dvije i po godine Donald Tramp se oglasio s „Amerika na prvom mjestu“ da bi se to ubrzo materijalizovalo u vidu „protekcionizam na prvom mjestu“, a zatim su u sve kraćim rokovima uslijedili šokovi sve do najnovijeg stezanja obruča oko Irana.
Nada je međutim i u neuobičajeno visokom proevropskom naboju kakav je viđen proteklih dana na biralištima. Nakon višegodišenje letargije i nemara prema zajedničkoj budućnosti unutar Evropske unije, građani Evrope su ovoga puta bili senzibilniji. U strahu su uvijek velike oči pa su radikalno desne populističke fraze i poklici ovoga puta lako dešifrovani, što je možda i najvažniji suštinski, nenumerčki, rezultat devetih izbora za evropske institucije.
Namjerno rekosmo „za evropske institucije“, jer se doista i ovoga puta glasalo za narodne predstavnike u najvećem parlamentu na tlu Evrope, ali već od ovog časa glavna bitka će se voditi za poziciju predsjednika Evropske komisije i za 28 članova njegovog kabineta koje delegiraju zemlje članice, predlažu ili imenuje Vijeće EU, a saslušava i verifikuje opet Evropski parlament. Tek će tada biti jasno da li ćemo imati „više Evrope“ ili još više ekstremizma.