Mađarska je prepoznata kao proizvođač i izvoznik velikog broja proizvoda, po čemu se posebno ističe prehrambena industrija, pa od te zemlje možemo dosta naučiti, kaže predsjednik Odbora udruženja turizma i ugostiteljstva Privredne komore, Ranko Jovović.
Jovović je direktor kompanije Comp Comerc doo Nikšić koja je dio regionalnog predstavništva Mađarske agencije za promociju izvoza (Hungarian export promotion agencyHEPA) za Balkan. Kancelarija u Podgorici je otvorena u novembru 2019. godine i dio je velikog regionalnog predstavništva u Beogradu. Kancelacija u Podgorici bavi se promocijom HEPA za Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu i Albaniju.
Kakvi su ekonomski i politički odnosi Crne Gore i Mađarske?
Mađarska je tradicionalni prijatelj Crne Gore, a svoje prijateljstvo je nabolje dokazala snažnim lobiranjem za prijem Crne Gore u NATO kao glavna kontakt ambasada. Pored toga, dvije zemlje imaju potpisan veliki broj međudržavnih sporazuma iz oblasti politike, ekonomije i obrazovanja. Nakon obnove nezavisnosti Crne Gore, prva prijateljska fudbalska utakmica, odigrana je sa reprezentacijom Mađarske. Robna razmjena u stalnom rastu, baš kao i broj turista kako mađarskih u Crnoj Gori, tako i naših građana u Mađarskoj. Mađarska je i konstanstno visoko pozicionirana kada su u pitanju strane direktne investicije u Crnoj Gori. Mađarska je među prvi ino zemljama prepoznala Crnu Goru kao sigurno trziste za investiranje o čemu svjedoče projekti Crnogorske komercijalne banke, Hungest hotel u Herceg Novom kao i Telekom. Takođe, kao jednu od važnih saradnji, navodim poslovnu saradnju između mađarske komapnije Zipp Technologies i kompanije Sl Monetenegro – u pitanju je organizovanje, kupovina i instalacije opreme za proizvodnju piva, čime je Crna Gora dobila prvo pravo kraft pivo- Mammut. Ovo je jedan od uspješnih projekata koji su realizovani posredstvom Hepa agencije.
U Nikšiću, jedna od ulica nosi naziv „Ul. Crnogorsko-mađarskog prijateljstva” i shodno svemu navedenom, mogu slobodno reći da je Mađarska jedan od najboljih prijatelja Crne Gore. Koje su to oblasti od kojih možemo učiti od Mađarske i gdje vidite prostor za dodatnu ekonomsku saradnju?
U brojnim oblastima je Mađarska naprednija od Crne Gore, a prije svega u ekonomskim kretanjima. S toga sam mišljenja da možemo puno naučiti od Mađarske i to primjeniti zahvaljujući prijateljstvu o kome sam prethodno govorio. Mađarska je prepoznata kao proizvođač i izvoznik velikog broja proizvoda, po čemu se posebno ističe prehrambena industrija. Pored toga, Mađarska izvozi industrijske proizvode, odjeću i obuću, transportna
sredstva i postrojenja. Mađarska ima razvjenu i zdravstvenu industrju naročito farmaceutsku industriju, proizvodnju medicinskih uređaja i opreme, industriju biljnih ljekova, kao i biotehnologiju, genetiku i bioniku.
Mađarska zdravstvena industrija ima ogroman potencijal, a pandemija Covid- 19 pojačava prognoze prema kojima bi udio domaćih proizvođača u prodaji medicinskih proizvoda mogao da poraste na 50 odsto sa sadašnjih 18 procenata. Neophodno je spomenuti da je zbog duge poljoprivredne tradicije Mađarska takođe lider u oblasti zdravstvene zaštite životinja. Brojne mađarske kompanije razvijaju veterinarske ljekove, od kojih značajan dio izvoze u inostranstvo. Energetski potencijal Mađarske je značajan. Ovaj sektor bi mogao da bude pokretač rasta u
regionu što može doprinijeti iskoršćavanju velikog potencijala obnovljive energije i energetske efikasnosti kako kod nas, tako i u regionu. Takođe, mađarska berza struje HUPX Ltd. je operator organizovanog mađarskog tržišta električne energije sa vodećom pozicijom u srednjoj i istočnoj Evropi.
Koliko je učešće prehrambenog sektora Mađarske u njihovom BDP-u?
Prehrambena industrija i poljoprivreda u Mađarskoj doprinose sa 4,5% ukupnom BDP-u, dok ove dvije grane zapošljavaju ukupno 8% zaposlenih u Mađarskoj. Međutim, agrobiznis pored ovih osnovnih grana obuhvata i brojne prateće zajedničke djelatnosti kao što su snabdjevanje, prerada i distribucija. Shodno tome, učešće prehrambene i srodnih industrija u Mađarskoj prema procjenama iznosi oko 25% BDP-a.
Kakav je odnos uvoza i izvoza prehrambenih proizvoda u Mađarskoj i u koje zemlje se najviše
izvozi?
Mađarska značajno više izvozi nego uvozi poljoprivredne proizvode. Vrijednost izvoza mađarskih poljoprivrednih proizvoda je oko 9 milijardi eura, dok uvozi 6,2 milijarde eura, pa je trgovinski suficit ove grane oko 2,8 miliardi eura. Gotovo polovina izvezene hrane se plasira na pet najznačajnijih izvoznih tržišta i to u: Njemačku, Rumuniju, Italiju, Austriju i Slovačku.
Šta dominira u izvozu, sirovine ili gotovi proizvodi?
Nešto veći procenat izvoza prehrambenih i poljoprivrednih proizvoda se odnosi na sekundarno prerađene (gotove proizvode), u odnosu na sirovine i primarno obrađene proizvode. Poljoprivredna produktivnost mađarskih proizvođača je značajno porasla u prethodnih 10 godina, pa je iz tog razloga ovaj odnos veći u korist gotovih proizvoda. Prednost sekundarno prerađenih proizvioda je što se mogu transportovati na veće udaljenosti , što omogućava veću diverzifikaciju izvoznih tržišta.
Po kojim je to prozvodima Mađarska posebno poznata?
Veliki broj mađarskih proizvoda je prepoznat po visokom kvalitetu, ali i cijenovno konkurentan. Neki od prozvoda imaju značajno učešće na evropskom kao i globalnom nivou. Najbolji primjer je slatki kukuruz, čija proizvodnja na godišnjem nivou iznosi 500.000 tona. To Mađarsku čini vodećim proizvođačem u Evropskoj uniji, a drugim proizvođačem u svijetu.
Izvoz meda čini 4% globanog izvoza, a izvoz meda takođe ima lidersku poziciju u EU. Kada su u pitanju sekundani proizvodi, Mađarska je poznata po kvalitetnim mesnim prerađevinama (salamama), i pozicionirana je kao dvanaesta u svjetskom izvozu. Kada su u pitanju zemlje EU, ispred Mađarske su samo Italija i Španija. Postoji ogroman broj drugih proizvoda koji su visokog kvaliteta, kao što su vina, konditorski
proizvodi, mliječni proizvodi i slično.
Da li su mađarski prehrambeni proizvodi bezbjedni, i da li je dozvoljena proizodnja GMO proizvoda?
Mađarski prehrambeni proizvodi su apsolutno bezbjedni i prouzvedni su po najvišim EU standardima i aposlutno bez GMO. Upravo je prva zabrana uzgoja genetsko modifikovanih proizvodau EU propisana mađarskim Ustavom. Glavna konkurentska prednost mađarskih prehrambenih proizvoiđača na ino tržištima su: visok kvalitet, strogi zahtjevi i kontrole, poljoprivredno gajenje bez GMO kao i najviši stepen stručnosti pri proizvodnji.