CBCG odbila predlog Konatara o moratorijumu: Ekonomski neefikasan

Centralna banka Crne Gore ocijenila je da je prijedlog poslanika GP URA Miloša Konatara o apsolutnom moratorijum u trajanju od tri do pet mjeseci ekonomski neefikasan, da ne doprinosi oporavku ekonomije, kao i da ima potencijal narušavanja finansijske stabilnosti.

Odgovor CBCG na inicijativu Konatara prenosimo u cjelosti.

Poštovani poslaniče Konatar,

U vezi sa Vašom inicijativom nadležnim institucijama, kojom bi se svim građanima i privrednicima, koji to žele, omogućilo odlaganje, odnosno (apsolutni) moratorijum otplate kredita od tri do pet mjeseci, Centralna banka Crne Gore daje sljedeće mišljenje:

Centralna banka Crne Gore kao društveno odgovorna institucija, zadužena za očuvanje finansijskog sistema, veoma pažljivo analizira sve inicijative koje se odnose na njen rad, i posebno implementaciju mjera za smanjenje uticaja COVID-19 na finansijski sistem i realnu ekonomiju.

Cilj mjera Centralne banke od početka pandemije COVID-19 je uspostavljanje održivog balansa između podrške likvidnosti realnom sektoru i stanovištvu, do granice neugrožavanja finansijske stabilnosti, odnosno kvaliteta bilansa banaka, tj. institucija koje će igrati glavnu ulogu u dugoročnom oporavku crnogorske ekonomije koji je pred nama.

Smatramo da je taj balans postignut. Štaviše, imajući u vidu činjenicu da je crnogorska ekonomija sa procijenjenim padom u 2020. godini od -17 odsto BDP-a najpogođenija u Evropi, CBCG predstavlja centralnu banku koja je proporcionalno donijela najveći broj mjera i moratorijuma u Evropi, sa najdužim trajanjem, odnosno najdužim rokovima za korištenje moratorijuma (do 31.08.2021. za ugrožene djelatnosti, odnosno 31.12.2021. za ljude koji su ostali bez posla zbog COVID-19). U isto vrijeme iznos loših kredita je minimalno porastao u odnosu na strmoglavi pad BDP-a, dok je za najpogođenije – realni sektoru i sektor stanovništva odloženo plaćanje obaveza do završetka turističke sezone (31.08.2021), odnosno kraja godine. Iza svake mjere CBCG stoji precizan analitički rad koji uparuje efekte mjera kako na bilanse realnog sektora i stanovništva, tako i na bilanse banaka pojedinačno.

U okviru sedam paketa mjera CBCG je uvela pet moratorijuma, od kojih je samo jedan bio fleksibilan, svi ostali su automatski, odnosno obavezujući za banke.

Možda treba približiti efekte i potencijal mjera, posebno posljednja dva moratorijuma koja su još na snazi:

Na obavezni moratorijum na otplatu kredita fizičkih lica do kraja 2021. godine može računati više od 15000 lica koji su od 30.03.2020. ostali bez posla, a imaju kreditna zaduženja.

Ujedno je CBCG omogućila pogodnosti i stanovništvu koje je pretpjelo smanjenje zarada. Banka je dužna da na zahtjev fizičkog lica, korisnika kredita banke odobri promjenu plana otplate kredita produženjem roka otplate kredita, ako je korisniku kredita 31.3.2020. godine ili kasnije smanjena zarada za najmanje 10% kao posljedica negativnog uticaja epidemije zarazne bolesti COVID 19 u skladu sa Odlukom o privremenim mjerama za ublažavanje negativnih uticaja epidemije zarazne bolesti COVID 19 na finansijski sistem.

Na značajno proširenoj listi ranjivih djelatnosti obuhvaćenih Odlukom o privremenim mjerama za ublažavanje negativnih uticaja epidemije zarazne bolesti COVID 19 na finansijski sistem, sada njih 112, odnosi se apsolutni moratorijum do 31.08.2021, čime je obuhvaćeno više od 350 miliona eura bruto kredita pravnih lica koji pripadaju ovim djelatnostima. Ovom mjerom je dozvoljena mogućnost za apsolutni moratorijum na otplatu kredita do 31.08.2021. za više od 2338 kreditnih partija pravnih lica. S obzirom na to da je ukupan broj kreditnih partija pravnih lica nešto više od 10981, dolazimo do podatka da je aposlutnim moratorijumom obuhvaćeno 21,3 odsto, odnosno više od petine privrede, mahom malih i srednjih preduzeća.

Na 28.02.2021. godine, u moratorijumu za sektor za sektor turizma, poljoprivrede, šumarstva i ribarstva se nalazi 73 miliona kredita za 777 korisnika kredita, od čega se 6,88 miliona eura odnosi na kredite 484 korisnika kredita fizičkih lica, a 66,3 miliona eura na kredite 373 korisnika kredita iz ugroženih djelatnosti turizma, poljoprivrede, šumarstva i ribarstva. Podsjećamo da na 28.02.2021. godine ukupni krediti za koje banke izvještavaju kao o kreditima za sektor turizma, poljoprivrede, šumarstva i ribarstva iznose 305 miliona eura, što ukazuje da je značajan broj korisnika iz navedenih djelatnosti koji se još uvijek nije opredjelio da koristi moratorijum koji im je na raspolaganju. Treba naglasiti da na 28.02.2021. godine, restrukturirani krediti u skladu sa ponuđenim povoljnostima iz mjera Centralne banke, čiji korisnici obavljaju djelatnost u navedenim sektorima, iznose 108 miliona eura. To znači da je različitim mjerama CBCG – moratorijumom, restrukturiranjem, itd. trenutno obuhvaćen 61 odsto kredita u ovim sektorima, što najbolje govori o kvalitetu i prihvaćenosti ovih mjera.

Sve navedeno ukazuje na značajan potencijal mjera Centralne banke, ukoliko ga korisnici kredita koji pripadaju kategorijama koje su Vlada Crne Gore i CBCG, prepoznale kao ugrožene, koriste. Takođe, moratorijumi na snazi su apsolutni, odnosno za klijente obuhvaćene moratorijumom banka je u obavezi da ispoštuje i implementira moratorijum i nema pravo da procjenjuje da li klijent ima pravo na moratorijum ili ne u skladu sa Odlukom, kako je navedeno u Vašem dopisu.

Što se tiče konkretnog prijedloga za apsolutni moratorijum u trajanju od 3-5 mjeseci smatramo da je ekonomski neefikasan, da ne doprinosi oporavku ekonomije, a ujedno ima potencijal narušavanja finansijske stabilnosti.

Naime, tromjesečni moratorijum na otplatu kredita iz marta 2020, koji je bio obavezujući za banke, za cilj je imao privremeno ustupanje brze likvidnosti fizičkim i pravnim licima u iznosu od 155 miliona eura u prva tri mjeseca pandemije, kako bi se podržala i realna ekonomija (agregatnu tražnja) u nakritičnijem periodu potpunog zamrzavanja značajnog dijela privredne aktivnosti.

Odluka CBCG o implemetaciji tromjesečnog apsolutnog moratorijuma je donesena u martu 2020. kada niko nije mogao da prognozira koliko će COVID 19 trajati i na koji način i koga će pogoditi kada je u pitanju stanovništvo i privreda. Danas, godinu dana kasnije, imamo jasnu sliku koji su segmenti privrede i stanovništva zaista dugoročno pogođeni efektima COVID-19, na osnovu čega možemo da kreiramo moratorijume i ostale mjere u skladu sa realnim potrebama stanovništva i privrede.

Podsjećamo da je tokom tromjesečnog aposlutnog moratorijuma ovaj instrument koristilo preko 24.000 zaposlenih u javnom sektoru, kao i penzioneri. Neracionalno je da moratorijum bude dozvoljen licima koji imaju, i koji će u prerspektivi imati redovne i neumanjene prihode. Tim prije što se od banaka, sa pravom, očekuje da, i pored pet moratorijuma, nastave sa kreditnom aktivnošću i podrškom likvidnosti korporativnog sektora kao primarnog zadataka, uz ekstenzivna restrukturiranja, uključujući grejs periode, što sve za posljedicu ima dodatni pritisak na njihovu likvidnu poziciju.

Naglašavamo da su banke u periodu od marta do kraja 2020. godine odobrile 789 miliona eura novih kredita (za 34.396 klijenata fizičkih i pravnih lica), od čega se preko 72 odsto odnosi na kredite odobrene pravnim licima, što ukazuje na neometan nastavak kreditne aktivnosti kao važnog faktora za prevazilaženje krize u realnom sektoru i podršku građanima. Takođe, tokom prva dva mjeseca 2021. godine, banke su odobrile 123 milion eura novih kredita, što je za 2,30 odsto više u odnosu na isti period prethodne godine, dok je tokom prva dva mjeseca 2021. godine od strane Investiciono razvojnog fonda odobreno osam kredita u ukupnom iznosu od 2,14 miliona eura.

Takođe, CBCG se u kreiranju mjera povodi najboljnom međunarodnom praksom i stavovioma međunarodnih finansijskih institucija. Prema našim saznanjima, trenutno nijedna zemlja u Evropi nema implementirani apsolutni moratorijum za sve klijente.

Svjetska banka i Međunarodni monetarni fond su izričito protiv apsolutnog moratorijuma, koji bi se primijenio na sve dužnike, bez obzira na njihovu finansijsku situaciju, kao i protiv propisivanja bankama visine kamate koju mogu zaračunati na svoje kredite. Prema njihovom mišljenju, kombinacija generalnog moratorijuma (bez obzira na mogućnost dužnika da vrši otplatu) uz kamatne stope niže od tržišnih, bez ozbiljnijih analiza koje bi dale uvid u posljedice po banke, predstavlja značajan rizik za ekonomiju, iz mnogo razloga: “Prvo, nameće značajan rizik po stabilnost, potkopavajući likvidnost i kapital banka. Drugo, narušava disciplinu plaćanja, omogućavajući neplaćanje i onim dužnicima koji su finansijski sposobni, ali ne žele plaćati što će samo otežati i povećati troškove dobijanja kredita u budućnosti za dobre klijente. Treće, može dovesti do poremećaja u smislu odobravanja kredita klijentima koji nijesu bili komercijalno održivi ni prije COVID-19, na račun sektora koji imaju veći potencijal“.

Ukoliko želimo da banke ostanu glavni stub oporavka realnog sektora u narednom periodu, ne smijemo dozvoliti da se kriza iz realne ekonomije neselektivno prelije na finansijski sistem na način da potkopa njegovu održivost, što bi se desilo u slučaju ad hoc apsolutnog moratorijuma.

Na kraju, podsjećamo da Centralna banka u kontinuitetu prati realizaciju preduzetih mjera i kretanja u realnoj ekononomiji i finansijskom sistemu, i po potrebi vrši njihovu korekciju ili donošenje dodatnih mjera kojima bi se ublažili efekti na građane i privredu, korisnike kredita, kao i na bankarski sistem.