Piše: Vladimir Jovanović
Makedonsko crkveno pitanje postaje jedan od prioriteta Vaseljenske patrijaršije (VP), a u narednome periodu treba očekivati mnogo konkretnije korake za rješavanje ovoga višedecenijskoga problema – piše „Нова Македонија”.
„Dvije javno dostupne činjenice, koje se podudaraju, dovode do ovoga zaključka. Prva, VP šalje delegaciju na razgovore sa SPC u Beograd, a druga je odgovor arhimandrita iz VP na intervju Jovana Vraniškovskog”.
Kako je „Antena M” ranije objavila, iz SPC je diskretno potvrđeno da „u dogledno vrijeme“ očekuju delegaciju VP koju će sačinjavati nekoliko mitropolita, a „nagađanje da bi pośeta mogla biti u nekakvoj vezi s problemima Crkve u Ukrajini i u Śevernoj Makedoniji nije nelogično”.
Jovan Vraniškovski, svrgnuti arhijerej Makedonske pravoslavne crkve – koji je pristupivši Srpskoj crkvi od nje imenovan za arhiepiskopa Pravoslavne ohridske arhiepiskopije SPC – rekao je da bi intervencija VP u Makedoniji bila „nekanonski postupak”. VP je „dala [1922. godine] jurisdikciju SPC nad teritorijama današnje Ś. Makedonije, a sada nema nikakvoga razloga da tu jurisdikciju dovodi u pitanje”.
Odgovorio mu je oštrom intonacijom arhimandrit Romanos Anastasiadis, klirik Vaseljenske patrijaršije sa ostrva Krit. Njegovi članci o aktulenim previranjima u pravoslavnoj ekumeni na grčkim portalima imaju karakter nezvaničnih stavova VP. Nedavno je otpisao i mitropolitu Amfilohiju Radoviću na njegovu prijetnju da bi „pokušaj Carigradske patrijaršije da ponovi ‘ukrajinski scenario’ na Balkanu bio objava rata Srpskoj pravoslavnoj crkvi”.
Prema ocjeni grčkoga portala „Pentapostagma”, „nešto se dešava između Carigrada i Srpske pravoslavne crkve: sve je više međusobnih napada”.
„Нова Македонија” piše da „ovi događaji ukazuju na to da se Vaseljenski Patrijarh nije odrekao rješavanja pitanja Makedonske crkve, a posebno je zanimljiv komentar arhimandrita VP iz kojega se jasno vidi da VP ne smatra Vraniškovskoga i njegovu strukturu rješenjem crkvenoga pitanja u Makedoniji, što SPC već godinama pokušava da predstavi pravoslavnome svijetu”.
Makedonski vjerski analitičar Branko Đorđevski kaže da je „pośeta delegacije VP Beogradu siguran znak da će naše crkveno pitanje, odnosno naš zahtjev upućen VP, dobiti neku vrstu epiloga”.
„Delegacija VP sigurno ne ide u Beograd da čuje već poznate stavove SPC o Makedonskoj crkvi”, dodaje Đorđevski. „Ta su stanovišta dobro poznata Carigradu i ne bi išli tamo da čuju isto. Dakle, delegacija VP će u Beogradu da kaže nešto novo. To ‘novo’ sigurno neće biti gore nego što je sada. Očekuju se pozitivni pomaci u statusu Makedonske crkve. Ako se dogodi suprotno, to će značiti gubitak ugleda VP i Vaseljenskoga Patrijarha, a to se neće dozvoliti”.
S druge strane, ocjenjuje Đorđevski, „ohrabruju stavovi koje je VP saopštila preko arhimandrita Romanosa Anastasiadisa“. „Direktno je rekao da ‘država’ [Ś. Makedonija] želi da se riješi kandži srpske politike asimilacije’. To su snažne poruke, koje pokazuju stav VP”. On dodaje da se „sada otkriva kako postoji skriven, ali veliki i duboki sukob između VP i SPC u vezi sa ulogom i položajem VP. Jasno je da SPC ne želi pojačanu ulogu VP i patrijarha Vartolomeja. To izaziva reakciju VP. Mislim da će to biti osnova za sukob između VP i SPC”.
***
Delegacija VP, koliko je poznato, posljednji put je 5. juna 2018. godine bila u Beogradu. Tada je vrhu SPC saopšteno da će VP priznati autokefaliju Crkvi u Ukrajini – čemu se SPC usprotivila, strahujući od sličnoga raspleta u Ś. Makedoniji i Crnoj Gori.
Patrijarh SPC je 13. avgusta prošle godine pisao patrijarhu Vartolomeju, izjednačivši „lidere raskola u Crnoj Gori i Ukrajini”, navodeći da je, kao i u Makedonji, „situacija u Crnoj Gori u vezi sa Ukrajinom”, da su ukrajinska, makedonska i crnogorska nacija „kreacije su komunista”, etc.
Odnosi VP i SPC su najgori u novijoj istoriji. VP je tomosom iz 1922. Srbima priznala autokefaliju i status patrijaršije, ali i teritorijalno rasprostiranje jurisdikcije SPC na čitavu nekadašnju Jugoslaviju, uključujući Ś. Makedoniju i Crnu Goru. Taj tomos je na snazi, iako Jugoslavija ne postoji.
VP bi intervencijom u Makedoniji – a SPC tamo već pola vijeka nije u stanju da prevaziđe raskol – izvršila reviziju tomosa SPC iz 1922. godine. Sa stanovišta kanonskoga prava to bi imalo refleksije i na sadašnju poziciju SPC u Crnoj Gori.