Piše: Janko Ljumović
Igra, maske, politički teatar, teatar apsurda, performans nijesu ključne riječi iz pozorišnih kritika ili bilo kojih drugih medijskih sadržaja koji se bave pozorišnom produkcijom u crnogorskim medijima. To su riječi koje se najčešće koriste za opis političkih (ne)prilika crnogorske zbilje, riječi kojima ne samo publika (javnost) već i sami protagonisti političkog života govore jedni o drugima. Nikad više nije bilo pozorišnog rječnika u crnogorskoj politici. To može da govori o moći pozorišta i nemoći politike, a obično se misli da je suprotno. U stvarnosti to i jeste tačno. Pozorište je ipak manjinska priča, ali sa margine uvijek najjasnije je uspijevala da objasni mnogobrojne prilike i neprilike. Nadajmo se da će ovaj upliv pozorišta u politiku imati uticaja na buduće repertoare koji su posljednjih godina prilično nezainteresovano posmatrali zbilju. I ne samo u pozorištu, u savremenoj umjetnosti uopšte.
Komercijalno ili eskapistički je ipak najsigurnija pozicija za mnoge. Primjera ima dosta ili kako ističe Miško Šuvaković: ,,Odnos umetnosti i politike se ukazuje u istoriji umetnosti u kriznim momentima – momentima sloma – kada se ukazuje potreba suočenja sa graničnim linijama oblika života u borbi za proizvod, u borbi za opstanak, u borbi za moć, odnosno ekonomsku ili identitetsku dominaciju, te u borbi za emancipaciju, obrazovanost i slobodu“.
Da etika i estetika pozorišta neće uticati mnogo na politiku znamo odavno, ali politika itekako hoće na teatar. Neke priče se jesu dešavale u pozorištu. Jedna on njih je posebno bila znakovita. Najava raspada Jugoslavije i politika nacionalizma, snažno pokrenuta osamdesetih godina XX vijeka imala je svoj najmarkantniji pozorišni izraz kroz prekid gostujuće predstave pozorišta iz Zenice (BiH) Sveti Sava, po tekstu Siniše Kovačevića u režiji makedonskog reditelja Vladimira Milčina u beogradskom Jugoslovenskom narodnom pozorištu (1990). Na upade nacionalista istorija bilježi riječi koje je iz publike uputila dramaturškinja Borka Pavićević – Bićete odgovorni za koncentracione logore.
Matija Bećković gostovao je u Nikšićkom pozorištu, književno veče svetosavsko. U Zagrebu je svojevremeno glumac Vili Matula pokrenuo umjetničko-aktivističu grupu koja se zvala Publika za posebne namjene. Kupovali su ulaznice, birali predstave i tako organizovano odlazili na predstave i postavljali pitanja, a da niko od nadležnih u tim pozorištima nije znao za tu njihovu namjeru. Jedinstven primjer umjetničkog aktivizma koji je zadirao u ušuškano gledalište i sigurne repertoare. Nikšićka verzija Publike za posebne namjene nije mogla ući u pozorište i postaviti pitanja srpskom akademiku i vodećem piscu nekrologa na ovim prostorima. Mada bi možda najbolji scenario bila spontana izvedba iz gledališta priče Danila Harmsa Neuspjela predstava. To je ona priča o povraćanju, kada redom na scenu izlaze Petrakov-Gorbunov, pa Pritikin, Makarov, Serpuhov, Klurova i na kraju Mala djevojčica koja saopštava publici: Tata me je zamolio da vam svima prenesem da se pozorište zatvara. Svima nam se povraća.
Pojmovima estetika otpora ili estetika pobune, koje u savremenom pozorištu objašnjava njemački teatrolog Hans-Teis Leman, pisac i politički teoretičar Igor Štiks pridružuje termine estetika poraza i estetika emancipacije koji su dodatno važni za razumijevanje ne samo pozorišta već i postjugoslovenskog društvenog konteksta. Važni za nove političke subjekte i sasvim drugačije socijalnosti. Dok to čekamo ostaje nam ovaj teatar u politici koji će i dalje da rabi rječnik pozorišta, bez obzira što je to svijet dalek od umjetnosti glume. To je sadržaj za kratke klipove i materijal za fotomontaže na društvenim medijima. Bezimeni žanr koji uz sve komičke potencijale ipak izaziva gorak ukus, jer se emancipacija teško probija. I eto još jednog razloga zašto nam je umjetnost važna, umjetnost onih koji stvarno učestvuju u potrazi za stvarnim, kao načinu da se brine o sebi i drugima, da se ne postane mašina…, kako to lijepo kaže Patris Pavis u svom Rječniku izvođenja i savremenog pozorišta objašnjavajući pojam pozorište i društvo. I dok čekamo repertoar kao refleksiju na glumace i političare amatera, na društvenim medijima nastaju zaista duhoviti odgovori na stvarnost.