Građani i građanke imaju sve manje povjerenja u institucije, opterećuju ih socio-ekonomski problemi, nevladine ogranizacije se vide kao najistaknutiji dio civilnog sektora i o njima preteže pozitivan stav, kao i da rade u javnom interesu i da imaju značajan uticaj u crnogorskom društvu, navodi se u između ostalog u istraživanju Centra za građansko obrazovanje (CGO) pod nazivom “uloga civilnog društva u procesu demokratizacije i evropeizacije Crne Gore”
Dodaje se i da se registruje apatija i nespremnost građana i građanki za društveni aktivizam, ali i snažna želja za članstvom u EU.
Petar Đukanović, programski direktor CGO-a, u osvrtu na nalaze istraživanja konstatuje ukupan pad povjerenja građana i građanki u sve institucije u odnosu na ranija CGO istraživanja.
-Najveću prosječnu ocjenu (2.54), na skali od 1 do 5, imaju vjerske zajednice, slijedi obrazovni sistem, pa policija i zdravstvo, zatim predsjednik Crne Gore, pa NVO. Najmanje se vjeruje političkim partijama, tužilaštvu, medijima, sudstvu i sindikatima-, kazao je Đukanović.
Dodaje da najveću odgovornost za dobrobit društva nosi Vlada (2.71 na skali od 1 do 3), a slijede Predsjednik države (2.68) i Skupština Crne Gore (2.67), što ukazuje da se, nezavisno od nivoa povjerenja, dobro percipiraju nadležnosti, ali i mogućnosti, institucija.
-Za dobrobit društva smatraju se najmanje odgovornima banke, NVO, biznis sektor i sindikati. Na drugoj strani, za promovisanje demokratije ključni su mnogi i različiti akteri, ali primarno Vlada, zatim obrazovni sistem, mediji, i predsjednik države, pa vjerske zajednice i nevladine organizacije. Kao najvažniji problemi, ističu se oni iz socio-ekonomske sfere – nezapošljenost (27%), borba protiv korupcije i organizovanog kriminala (17.1%) i unaprjeđenje životnog standarda (13.5%), i zdravstvo (10.7%) navode iz CGO.
Snežana Kaluđerović, viša pravna savjetnica u CGO-u, navodi da nalazi ukazuju da građani i građanke u većinski nijesu opšte ili uglavnom informisani o radu civilnog sektora (57.4%), dok je trećina njih (30.3%) uglavnom ili veoma informisana, a sa rastom stepena obrazovanje raste i informisanost o civilnom sektoru.
-TV, medijski portal i društvene mreže su najvažniji izvori informacija o NVO. Iako civilno društvo čine brojni društveni akteri, građani i građanke tu dominantno prepoznaju NVO (44%), a u višestruko manjim procentima sindikate (7.9%), fondacije (7.6%), protesne i društvene pokrete (5.8%), medije (4.7%), strukovna udruženja (2.8%), vjerske grupacije (1.8%), itd. Skoro četvrtina građana i građanki nije znala što čini civilno društvo- dodala je Kaluđerović.
Istraživanje govori i da se u opštem odnosu prema NVO, značajno preteže pozitivan stav građana i građanki i ocjena da NVO dobro rade (47.6%), dok je nešto malo više od petine (22%) suprotnog mišljenja.
-Građani i građanke su podijeljeni u procjeni nezavisnosti NVO od vlasti i političkih partija, a oko mnogih pozicija NVO trenutno se ne određuju. Značajni su procenti oni koji smatraju da su NVO bile kritične prema prethodnoj Vladi, ali da su sad dominantno utihnule u kritici iako su mnogi stari problemi ostali- navodi Kaluđerović.
Navodi se da je preovlađujući stav (38.1%) da NVO treba da budu oštri kritičari rada Vlade, lokalnih samouprava, državnih organa i institucija. Slijede stavovi da NVO treba da prate rad Vlade, lokalnih samouprava, državnih organa i institucija (28.3%), i da učestvuju u izradi zakona, strategija i drugih važnih akata i odluka (15.8%).
-Velika većina građana i građanki (45.1%) smatra da NVO rade u njihovom i javnom interesu, dok je skoro četvrtina i stava da su NVO u službi interesa svojih lidera. Nešto malo više od osmine je onih koji su mišljenja da NVO rade u interesu političkih partija, a svaki deseti ispitanik cijeni da NVO rade u interesu Vlade. Iako je najprepoznatljiviji rad NVO u oblasti borbe protiv korupcije, građani smatraju da NVO trebaju da budu još više angažovane u toj oblasti, ali i u socijalnoj brizi i humanitarnom radu – navodi Kaluđerović uz napomenu da po percepciji građana i građanki, NVO imaju priličan uticaj u društvu.
Građani kao trenutno glavne donatore NVO sektora vide EU (34.7%), zatim Vladu Crne Gore (16.5%), pa međunarodne organizacije (14%) i ambasade država članica EU, UK, SAD i Kanade (11%).
-Kad je riječ o odnosu Vlade prema NVO, izražen je stav da je ova Vlada preuzela one NVO i lidere koji su joj odgovarali dok prema drugima ima negativan stav (24.2%). Oko petina ispitanika cijeni da ova Vlada nema stav prema NVO, a približna šestina (17.2%) da je mnogo otvorenija prema NVO nego prethodna. Međutim, preko trećine ne može jasno da se odredi prema ovom pitanju-, naveo je Petar Đukanović.
Mišljenja su podijeljena o ocjeni saradnje između Vlade i NVO, kao i procjene uslova za razvoj NVO koje mogu slobodno da kritikuju i ograničavaju vlast kada je to potrebno.
Đukanović je istakao da više od ¾ građana i građanki (77.3%) podržava članstvo Crne Gore u EU, kao i da je procenat onih koji imaju pozitivan ili uglavnom pozitivan stav prema EU još viši – 81.8%.
-Većinski je i stav (66.3%) da se Crna Gora kreće sporo ili veoma sporo u procesu pregovaranja sa EU. Ipak, optimizam građana i građanki da ćemo postati članica EU, u odnosu na percipirani spori tempa tog puta, postoji. Tako njih 29.5% smatra da će Crna Gora za pet godina postati članica EU, dok je 20.4% stava da će to biti za 10 godina, a 12% za 20 godina. Nešto više od petine (22.6%) ne vjeruje da ćemo ikad postati članica EU-, kazao je Đukanović.
Dodaje i da se čini da su građani i građanke, u ovih devet godina pregovora, naučili ko što radi u ovom procesu, pa tako najviše njih (35.7%) smatra da je Vlada najodgovornija za dinamiku pristupanja Crne Gore EU.
-Nešto manje od petine (18.2%) smatra da je to Skupština, a približnu odgovornost, po građanima, dijele pravosuđe (11.3%) i političke partije (10.9%). Zanimljivo je i dobro da građani i građanke i sebe vide kao vrlo odgovorne za proces pristupanja-, dodao je Petar Đukanović.
Značajna većina građana i građanki smatra da NVO imaju ekspertizu/znanje u oblasti evropskih integracija (44%), ali i isto tako većinski (40.4%) konstatuju da vlasti ne čuju stavove NVO oko procesa evropskih integracija i obaveza Crne Gore na tom putu.
Dominantna većina građana i građanki Crne Gore (52%) smatra da socijalni dijalog sindikata, poslodavaca i vlasti o razvoju, zaradama, zapošljavanju i dostojanstvenom radu i radnim i socijalnim pravima kao temeljne, demokratske vrijednosti i uslova za EU integracije u Crnoj Gori uglavnom ili uopšte nije razvijen. Prikupljanje podataka je obavila agencija DAMAR, od 18. do 24. novembra 2021. godine, na troetapnom stratifikovanom slučajnom uzorku od 1020 punoljetnih građana i građanki Crne Gore iz devet crnogorskih opština uz korišćenje CAPI metode.