Pišu: Heder Konli, Metju Melino
Ruski maligni uticaj na Zapadnom Balkanu pokazuje da ima formu političkog uticaja u Crnoj Gori kroz eksploataciju pravoslavne vjere, panslavenskog identiteta i ekonomije. Pokušaj državnog udara u oktobru 2016. godine imao je za cilj da podstakne politički haos i spriječit Crnu Goru da se pridruži NATO-u.
Ruski maligni uticaj nastoji iskoristiti svaku slabost i društvenu podjelu unutar određene zemlje. Savjetnik ruskog predsjednika Vladimira Putina, Vladislav Surkov, nedavno je izjavio da „strani političari govore o miješanju Rusije u izbore i referendume širom svijeta. Ustvari, stvar je još ozbiljnija: Rusija vam se miješa u mozak, mi vam mijenjamo svijest, a ne možete ništa učiniti u vezi s tim” Mora se razumjeti da sve, od religije, istorije, činjenica, informacija, rasnih i etničkih tenzija, nezakonitog finansiranja, institucionalne i ekonomske slabosti, može biti iskorišćeno kao oružje.
OŽIVLJAVANJE PANSLAVIZMA
Mobilizacija Pravoslavne crkve (u Crnoj Gori preko Srpske pravoslavne crkve) jedno je od takvih oružja u naporu Kremlja da oživi panslavizam i ujedini slavenski svijet pod ruskim pokroviteljstvom.
Na taj način podupire se narativ Kremlja da je ruski predsjednik Vladimir Putin jedini pravobranitelj vjere”, i sve ono što je kulturološki tradicionalno i konzervativno.
U stvari, ruska i srpska pravoslavna crkva ,miješaju se u [nečiji] mozak i mijenjaju savest pojedinca” jer crkva dodiruje mnoge aspekte svakodnevnog života, od blagoslova automobila i kuća do podsticanja sljedbenika da se suprotstave dekadenciji i liberalizmu Zapada.
Miješanje finansijske podrške i stvaranje prodajnih mesta za crkvena dobrotvorna djela često se mogu pratiti među ruskim ultranacionalističkim oligarsima s bliskim političkim i finansijskim vezama sa Kremljom.
Jedna posebno aktivna figura na ovom prostoru je Konstantin Malofejev koji je stvorio Dobrotvornu fondaciju svetog Vasilija Velikog, koja je dijelom optužena za širenje ruske pravoslavne vjere. Duhovni savjetnik gospodina Malofejeva, pravoslavni sveštenik episkop Tikhon, takođe je duhovni savjetnik predsjednika Putina.
Kremlj takođe naoružava istoriju dok pokušava oživjeti istorijsku ulogu Ruskog carstva kao pravi branitelj i zaštitnik” svoje slovenske braće u Crnoj Gori od sukoba s Osmanskim carstvom.
Danas Rusija “brani” svoju slovensku braću od Zapada i upućuje snažne apele na zajednički slovenski identitet i pravoslavnu kulturu, pokušavajući da u Crnoj Gori imaj u veći uticaj.
PRAVOSLAVNA CRKVA
Kremlj ostvaruje vjerski i kulturni uticaj putem pravoslavne crkve. Velika većina Crnogoraca je pravoslavna, a vjerske vlasti u zemlji (Mitropolija crnogorskoprimorska) još uvijek su ekumensko privržene Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Tu je, međutim, i Crnogorska pravoslavna crkva, koja je proglasila autokefaliju (slično Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi), ali je istočnjačke pravoslavne crkve nisu priznale.
Srpski patrijarh služio je kao vodič za ruski uticaj u Crnoj Gori. Na primjer, prilikom jedne od njegovih nedavnih posjeta zemlji pratio ga je zloglasni proputinovski motociklistički klub, Noćni vukovi.
Kako se završavao Prvi svjetski rat, Crna Gora je postala dio unije Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je kasnije postala Jugoslavija. Dok je Jugoslavija propadala i rastvarala se u etničkim ratovima, na kraju je sporazumom posredovanim od strane EU uspostavljena nova država Srbija i Crna Gora (2002. Godine).
Uslijedili su pozivi na veću nezavisnost u Crnoj Gori, a premijer Milo Đukanović zalagao se za nezavisnost i eventualno članstvo u Europskoj uniji. 2006. godine, nakon referenduma na kojem je prag od 55 posto granično ispunjen, Crna Gora je proglasila nezavisnost.
Napetosti su postojale uoči referenduma jer je većina crnogorskih Srba bila snažna zagovornica zajedničke države sa Srbijom.
Tokom kampanje, Srpska pravoslavna crkva služila je kao zagovornik i podržavalac ujedinjene države, igrajući se strahovima da će nezavisnost imati ekonomske i političke posljedice za Crnogorce koji žive u Srbiji.
Uprkos njegovom prolasku, mnogi još uvijek ne prihvataju rezultate referenduma, dajući gorivo narativu podijeljene države podložne ruskom uticaju koji okreće jedan dio stanovništva protiv drugog.
Kremlj je kritičan prema svakom naporu u regiji koji fragmentira ujedinjeni slovenski i pravoslavni entitet, to je razlog što je protiv nezavisnog Kosova.
Noviji primjer korišćenja Ruske pravoslavne crkve dogodio se 2016. godine kada je članstvo Crne Gore u Sjevernoatlantskom paktu (NATO) bilo izvjesno.
U pokušaju da podstakne domaću opoziciju, patrijarh Kiril Ruske pravoslavne crkve javno je izrazio zabrinutost zbog perspektive ulaska u NATO. Ubrzo nakon toga, Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori izdala je saopštenje koje podržava ruske zahtjeve za većim nadzorom nad odlukom. U saopštenju je objašnjeno: ,,Naša je dužnost u ime Crkve koja je rodila Crnu Goru… reći da je potrebno da tako istorijsku odluku, poput odluke o nezavisnosti, svi građani donose na slobodnom referendumu, a ne samo pritiskom vladajuće klike.”
Opozicija crkve praćena je agresivnim izjavama Kremlja, koje su članstvo Crne Gore u NATO-u okarakterisale kao “Otvoreno konfrontacijski korak”, “nesmotreno širenje” i “uvod u novi Hladni rat.”
Pravoslavna crkva takođe je nastojala da podstakne društvene podjele korištenjem istorije kao oružja. Tokom posjete Crnoj Gori u oktobru 2018, srpski patrijarh Irinej evocirao je uspomenu na jedinstvenu Srbiju i Crnu Goru, objašnjavajući da smo !mi jedan narod, iako smo podijeljeni”.
Apelovao je i na nepravde koje su srpskoj manjini počinjene u Crnoj Gori, upoređujući tretman Srpske pravoslavne crkve i Srba u Crnoj Gori sa načinom na koji su se prema Srbima postupali tokom osmanske okupacije i !u nezavisnoj državi Hrvatskoj” podrazumijevajući teški progon u rukama pro-nacističke vlade koja je tolerisala ubistva stotina hiljada Srba, Jevreja, Roma i antifašističkih Hrvata.
Takve izjave podstiču unutrašnje podjele i narušavaju povjerenje prema liderima i demokratskim institucijama. Kako su mnoge zemlje u regionu vrlo nove i krhke demokratije, političkom destabilizujom, ove zemlje se čine neprivlačnim za daljnje evroatlantske integracije.
Istovremeno se šalje poruka da je zapadna demokratija jednostavno nespojiva sa slovenskim identitetom i pravoslavnom vjerom. Štaviše, identitet i religija se preklapaju i snažno pojačavaju maligni ruski uticaj i interese Kremlja.
RUSKI ISTORIJSKI KAMEN TEMELJAC
Zapadni Balkan je ruski istorijski kamen temeljac, u skladu s ruskom željom za ujedinjenjem slovenskih zajednica širom Evrope.
Prije prvog svjetskog rata slovenska populacija širom Euroazije procijenjena je na 150.000.000: 100.000.000 u Rusiji, 25.000.000 u Austro-Ugarskoj, a preostalih 25.000.000 ima prebivalište na Balkanu.
Ideja ,pan-slavizma” sugeriše da su granice nebitne za transcendentnu potrebu za ujedinjenjem etničkih naroda. Predsjednik Putin često zagovara ovu potrebu, posebno kada je riječ o ponovnom ujedinjenju etničkih ruskih zajednica u susjednim zemljama. Nedavni primer je konstrukcija ,,nove Rusije” ili Novorosije iz 2014. godine, što je bila politika Kremlja za ponovno ujedinjenje ruskog naroda izvan njegovih granica. Obnavljanjem istorijske uloge ruskog carstva u obrani slovenskog svijeta, Rusija može povratiti svoju ulogu čuvara sile ove regije.
U Crnoj Gori etnički Srbi predstavljaju blizu 30 posto stanovništva, i mnogi se identifikuju sa svojim slovenskim naslijeđem, neki čak žele uspostaviti Veliku Srbiju i poboljšati odnose sa Moskvom.
Anketa koju je sproveo Međunarodni republikanski institut (IRI) u oktobru 2017. godine utvrdila je da je 42 posto Crnogoraca imalo vrlo povoljno mišljenje o Vladimiru Putinu, a 42 posto da ga smatra braniteljem tradicionalnih evropskih vrijednosti.
Nadalje, nedavna anketa Nacionalnog demokratskog instituta istaknula je da se za Crnu Goru Rusija smatra najpovoljnijom među stranim državama i međunarodnim institucijama.
Kina je na drugom mjestu, a slijede je Evropska unija i Sjedinjene Države. Crnogorci Rusiju takođe smatraju vojno superiornom NATO-u.
SKEPTICIZAM KAO ORUŽJE KREMLJA
Skepticizam, ako ne i iskreno neprijateljstvo oko bližih odnosa sa Zapadom i NATO om, ključne su komponente narativa Kremlja.
Mnogi etnički Srbi gledaju na NATO kao na agresora koji je djelovao bez međunarodnog odobrenja. Ispitivanje javnog mnjenja, sprovedeno u maju 2017., mjesec dana prije nego što se Crna Gora službeno pridružila savezu, sugerisalo je da je 47 posto Crnogoraca bilo protiv članstva u NATO, dok 45 odsto vjeruje da je članstvo bilo dobra odluka.
Uprkos pristupanju savezu, rasprava o NATO-u i njegovoj vrijednosti i dalje je polarizirajuće pitanje u crnogorskom društvu.
Protivnici su brzi na zaključku da je Crna Gora jedina država koja je pristupila Alijansi nakon što je bila meta NATO vojne intervencije.
Aktivno korištenje društvenih podjela i privlačenje etničkog identiteta i istorijskog pamćenja na kraju nije spriječilo Crnu Goru da se pridruži NATO-u kao 29. članica.
ZAKLJUČAK
Uprkos povećanom fokusu javnosti na Crnu Goru nakon navodnog pokušaja državnog udara 2016., rizik od ruskog malignog uticaja nije nestao nakon njenog članstva u NATO i nastojanja da se pridruži Evropskoj uniji. Ako ništa drugo, može se intenzivirati. Rusija će nastaviti sa eksploatacijom političkih tenzija, a postoje dokazi da Rusija pojačava legitimne političke proteste u Crnoj Gori protiv premijera i navodne korupciju u takozvanoj “aferi sa kovertama”.
Sve od religije, istorije, informacija, rasnih i etničkih tenzija, nezakonitog finansiranja, institucionalnih i ekonomskih slabosti, Rusija može iskoristiti kao oružje da izmjeni političku orjentaciju zemlje.
Dokazi o tome su prisutni u Crnoj Gori. Kulturni alati i mreže uticaja kako unutar (empatičnog srpskog stanovništva), tako i izvan Crne Gore (obavještajne i kriminalne mreže u regionu) raspoređeni su, a Crna Gora se pokazuje kao jedna od ruskih laboratorija za maligni uticaj.
(Heather A. Conley je viši potpredsjednik za Evropu, Euroaziju i Arktik i direktor programa Evrope u Centru za strateške i međunarodne studije (CSIS) u Washingtonu, a Matthew Melino je naučni saradnik u programu CSIS Evrope).