za aktuelno.me
piše Vlatko Sekulović
Antifašista i Vrhovni tužilac Francuske na suđenju nacističkim zločincima u Nirnbergu 1945 godine, grof Francois De Menthon, izrekao je ocenu da je nacistički organizovani zločin u suštini „zločin protiv duha“. Naime, za razliku od drugih tužilaca, sovjetskog, britanskog i američkog, on se usredsredio na idejni, odnosno ideološki aspekt ovih zločina.
Prema De Menthonu, ideologija zasnovana na superiornosti „germanske zajednice u odnosu na degenerirano stanovništvo inferiorne ljudske mešavine“ koja je odbacila bratstvo među ljudima, neminovno je dovela Nemačku do agresivnog rata i do sistematske upotrebe zločina u toku Drugog svetskog rata.
Potvrdu ove teze nalazimo i u rečima Musolinija koji je govorio da je fašizmu nacionalizam dao ideju. Ako je De Menthon u pravu, onda su ideologije zasnovane na etničkoj superiornosti i čistoti, poput nacionalizma, jedna od glavnih opasnosti po mir i stabilnost u svetu, a posebno na Balkanu.
Pored drugih sukoba na ovom prostoru, jedan je bio posebno iracionalan. Više od dve decenije, između Grčke i Makedonije, trajao je spor oko imena bivše jugoslovenske republike. Zemlja od 2 miliona stanovnika, čiji je BDP 11 milijardi USD, sa vojnim budžetom od jedva 100 miliona USD, koja je samo zahvaljujući odlučnom akcijom EU 2002. godine jedva izbegla građanski rat, doživljena je kao pretnja od strane zvanične politike svog južnog suseda. Grčka, zemlja sa pet puta većim brojem stanovnika, sa BDPom od 200 milijardi USD u 2017. godini, sa vojnim budžetom od 5 milijardi USD u 2017. godini, decenijama je smatrala da je ključno pitanje za opstanak ideje o grčkoj državi to da se ne dozvoli da se država na njenoj severnoj granici ne nazove terminom koji zauzima značajno mesto u grčkoj kulturi.
Međutim, ako solidnost grčkog identiteta zavisi od korišćenja nekog toponima, onda Grčkoj nema spasa, jer u svetu postoji skoro 60 mesta koje se zovu Atina, od čega najveći deo u Sjedinjenim američkim državama. Opet, nikome u Grčkoj nije palo na pamet da traže promenu naziva ovih gradova. Makedonija objektivno prema svojim resursima, ne predstavlja nikakvu pretnju, niti je to bila, po teritorijalni integritet ili kulturni identitet Grčke i grčkog naroda. Ipak, grčki nacionalisti su uporno odbijali bilo kakav sporazum sa severnim susedom, jer je, prema rečima jednog grčkog nacionalističkog demonstranta, Makedonija „njihovo ime, njihova duša“.
Ako se ima u vidu da ne postoji objektivna pretnja po ideju o grčkoj državi, onda je jasno da se radi o iracionalnom strahu, odnosno o manipulaciji nacionalnim identitetom od strane nacionalista. Ovu zamku prepoznao je sadašnji grčki premijer Cipras koji je shvatio da oporavak Grčke zavisi i od stabilnosti njenog okruženja i dobrih odnosa sa susedima. , imajući u vidu ne samo iracionalnost nacionalizma, koji ovaj ne propušta da osudi, i fiskalne discipline. Turizam, kao jedna od glavnih grana grčke privrede, veoma je osetljiv na bilo kakve sukobe, te je u vitalnom interesu ovog sektora bilo rešenje ovog sukoba.
S druge strane Cipras je zaradio neku vrstu anateme od strane pravoslavne crkve, jer je ovu naterao na plaćanje poreza. Prihvatanjem naziva Severna Makedonija Cipras nije prihvatio nametnuti kulturni model grčkog identiteta od strane nacionalista, već je isti menjao u cilju blagostanja grčkog stanovništva i bezbednosti grčke države, definišući kompromis koji vodi računa o nacionalnom identitetu severnih suseda, a sa druge strane uvažavajući i mesto samog termina u grčkom identitetu, ali ne na osnovi isključivih prava.
Poduhvat Ciprasa bio bi unapred osuđen na propast, da nije bilo promene i na makedonskoj strani Makedonija je više od 10 godina bila pod upravom nacionalističke VMRO-DPMNE koja nije propuštala priliku da hrani strahove stanovništva sa druge strane granice, koje je su potom koristili grčki nacionalisti.
Izgradnja pseudohelenističkih spomenika i građevina po Skoplju, imenovanje ulica, trgova pa čak i aerodroma po Aleksandru Makedonskom, te bizarnom isticanju veze između slovenskih Makedonaca i antičkih stanovnika iste teritorije, išlo je samo na ruku onim političkim snagama u Grčkoj, koji severne susede vide isključivo kao pretnju po grčki identitet. Zaev, socijaldemokrata kao i Cipras, promenio je dominatan politički i identitetski narativ, obacivši pseudonacionalnu ekskluzivu i postigao dogovor sa Albancima o formiranju vlade i afirmaciji albanskog identiteta u makedonskom multietničkom društvu, polazeći od činjenice da preko 20% stanovništva u Makedoniji jesu Albanci.
Osnovna ideološka pretpostavka makedonskih socijaldemokrata jeste da se ova dva naroda međusobno ne moraju nužno ugrožavati, već da na politici inkluzije i solidarnosti, kako Zaev često ističe, može da se gradi zajedničko prosperitetno društvo. Uprkos oštrom protivljenju od strane nacionalista, pa čak i pokušaja državnog udara od strane istih, Socijaldemokratski savez nije odustao od normalizacije odnosa i integracije u širi evroatlantski okvir, kao glavnog instrumenta zaštite teritorijalnog integriteta države i kulturnog identiteta kako makedonske, tako i albanske nacije.
U tom smislu, koliko god to možda bilo i nepravedno, jer drugog identitetskog nacionalnog termina nemaju, prihvatio je kompromis promene imena države koju predstavlja u Severna Makedonija. Tesnom većinom, kako u grčkom tako i u makedonskom parlamentu, usvojen je nedavno i stupio na snagu Prespanski sporazum kojim je rešen spor između ove dve države. Pobeda Zaeva i Ciprasa ne bi bila moguća bez saradnje između ova dva političara na ličnom planu, kao i između dve moderne partije, Sirize i Socijaldemokratskog saveza, koje obe imaju korene u tradicionalnoj levici.
Na njihovom primeru još jednom se može zaključiti da kako se dva nacionalizma hrane i funkcionišu po principu spojenih sudova, omogućavajući jedan drugom sticanje legitimiteta kroz homogenizaciju birača na nacionalističkoj platformi, isto tako i odgovor na nacionalističku isključivost, može biti samo internacionalizam, koji nije monopol levice, već je to suština demokratskog idealizma moderne ere, prema rečima grofa De Menthona.
Bratstvo među ljudima, kao moralna vrednost, ključna je za stabilnost posebno onih država koje su multietničke i multikonfesionalne poput Severne Makedonije, Crne Gore ili Srbije. Imajući u vidu da je Rusija takođe multietnička, multikonfesionalna država, sa 85 federalnih jedinica, uznemirujuće deluju nedavne reči Zaharove, portparolke Ministarstva spoljnih poslova Ruske Federacije, koja je nedavno osporila Prespanski sporazum stavljajući se u zaštitu antagonizirajućih elemenata u nacionalnom identitetu drugih naroda. Ovakvim stavom ruska zvanična politika, na duži rok, u suštini, samoj sebi nanosi štetu, jer pretnja od nacionalizma nije jedna od glavnih pretnji po mir i stabilnost samo na Balkanu, već i u Ruskoj Federaciji.