U decembru 2019. godine tokom trajanja 74. sjednice Generalne skupštine Ujedinjenih nacija, 7. septembar je proglašen za međunarodni dan čistog vazduha i prvo obilježavanje ovog ekološkog praznika dešava se ove godine. Za koordinaciju događaja na globalnom nivou zadužena je Svjetska zdravstvena organizacija i Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu (UNEP), kao i globalna Koalicija za klimatske promjene i čist vazduh (CCAC) pod parolom „Čist vazduh za plavo nebo“.
Crna Gora se uključuje u obilježavanje ovog ekološkog praznika u procesu ažuriranja Strategije upravljanja kvalitetom vazduha, kroz promociju i prezentaciju istorijskih i aktuelnih podataka o praćenju kvaliteta vazduha u Crnoj Gori, saopšteno je iz Ministarstva održivog razvoja i turizma.
Kvalitet vazduha u Crnoj Gori prati se 45 godina
Prema navodima Završnog elaborata projekta o zagađenosti vazduha u Crnoj Gori za period 1979-1983. koji je 1986. godine objavio Republički hidrometeorološki zavod Savezne Republike Crne Gore, „stanje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori ranije nije bilo poznato, jer do 1974., odnosno do 1976. godine nijesu vršena istraživanja zagađenosti vazduha. Povremena kratkotrajna ispitivanja nijesu mogla dati uvid u zbivanja ove vrste.“
Uvidom u ovaj elaborat, kao i sve dostupne podatke tokom proteklih 45 godina, stiče se utisak da se mnogo toga promijenilo, naročito kada su u pitanju naučna saznanja i tehnički napredak, ali i da su neke karakteristike ostale gotovo nepromijenjene, a naročito one koje zavise od klimatskih i geomorfoloških uslova koji se mijenjaju mnogo sporije.
Praćenje kvaliteta vazduha vrši se na 10 automatskih stanica u tri zone kvaliteta vazduha
Tokom posljednje decenije, preciznije od 2009. godine, kvalitet vazduha u Crnoj Gori prati se u skladu sa najsavremenijim evropskim standardima, upotrebom automatizovane, precizne i osjetljive opreme. Početkom 2009. godine u Crnoj Gori je radila samo jedna automatska stanica za praćenje kvaliteta vazduha, a već u maju iste godine instalirane su još tri. Mreža je ponovo proširena 2012. godine, sa još tri stanice, a aktuelna konfiguracija mreže za praćenje kvaliteta vazduha, sa 10 automatskih stanica uslijedila je tokom 2019. godine, sa tri potpuno nove stanice i novom opremom za postojećih sedam i analitičkom opremom. U proširenje i obnovu sistema za praćenje kvaliteta vazduha uloženo je 1,1 milion eura iz IPA fondova, dodaju u saopštenju.
U skladu sa evropskim i domaćim zakonodavstvom, praćenje i ocjena kvaliteta vazduha vrši se u tri zone: Sjevernoj, Centralnoj i Južnoj.
Svaki deseti stanovnik planete udiše čist vazduh, u Crnoj Gori svaki četvrti
Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije preko 90 odsto svjetskog stanovništva izloženo je zagađenom vazduhu, što znači da, u prosjeku, devet od deset ljudi udiše zagađen vazduh.
“Podaci o praćenju kvaliteta vazduha u Crnoj Gori za period 2009-2018. godine pokazuju da su granične vrijednosti za pojedine zagađujuće materije prekoračene u Sjevernoj i Centralnoj zoni kvaliteta vazduha, dok je u Južnoj, primorskoj zoni gdje živi oko 25 odsto stanovništva vazduh dobrog kvaliteta”, navodi se u saopštenju.
Zagađenje vazduha u Crnoj Gori je izrazito sezonsko
Za potrebe ažuriranja Strategije upravljanja kvalitetom vazduha izrađena je Analiza desetogodišnjih trendova koncentracija zagađujućih materija u poređenju sa podacima iz ažuriranog inventara zagađujućih materija u vazduh. Od 12 zagađujućih materija koje se kontinuirano prate od 2009. godine, bilježene su povremene povećane koncentracije sumpor-dioksida u Pljevljima (Sjeverna zona), povećane koncentracije suspendovanih čestica PM10 i PM2.5 u Sjevernoj i Centralnoj zoni kvaliteta vazduha tokom sezone grijanja, kao i povećan sadržaj benzo(a)pirena u ovim česticama, dok su koncentracije ostalih osam parametara koji se prate bile u granicama godišnjih srednjih vrijednosti tokom čitavog perioda kontinuiranog mjerenja.
Povećane koncentracije suspendovanih čestica u vazduhu registruju se uglavnom tokom zimskih mjeseci pod nepovoljnim meteorološkim uslovima u Sjevernoj i Centralnoj zoni kvaliteta vazduha.
“U periodu 2009-2018. godine emisije suspendovanih čestica smanjene su za 9.5 odsto (PM2.5) odnosno 8.3 odsto (PM10). Prema podacima iz inventara emisija zagađujućih materija u vazduh za 2018. godinu ključni izvor emisija suspendovanih čestica PM10 i PM2.5 je sektor grijanja domaćinstava koji emisijama PM10 doprinosi 84.9 odsto, a emisijama PM2.5 85.3 odsto. Smanjenje emisija u posmatranom periodu pozitivno se odrazilo na koncentracije ovih zagađujućih materija u prizemnom sloju atmosfere tako da su koncentracije suspendovanih čestica PM10 u vazduhu koji udišemo, u odnosu na 2009. godinu, smanjene u Pljevljima za 28.23 odsto, u Nikšiću 42.37 odsto, a u Baru 30 odsto”, zaključuje se u saopštenju.