Piše: Vladimir Jovanović
Tri dana od kada je Mitropolija crnogorsko-primorska SPC javno objavila Vartolomejevo pismo još uvijek nema službene potvrde od Vaseljenske patrijaršije da je napisano i-ili upućeno adresatu, a od kabineta Predśednika Crne Gore nema potvrde da je pismo stiglo.
Vartolomejevo pismo je datirano na 21. jun. Izvodi iz pisma objavljeni su i na crkvenim grčkim portalima. U Vaseljenskoj patrijaršiji to nije neprimjećeno. Da eventualno nešto demantuju – nijesu se s Fanara oglašavali.
Amfilohije je, navodno, 26. juna, dan uoči objavljivanja Vartolomejeva pisma, bio u Beogradu. Za taj dan je zakazan Sinod SPC. Svi srpski mediji su još 17. juna tvrdili da će „situacija u Crnoj Gori posle najnovijih događaja u vezi sa predlogom zakona o verskim zajednicama biti tema sednice Sinoda SPC” i da se „očekuje da episkopi iz Crne Gore izveste Sinod o najnovijem toku događaja, kako bi patrijarh i Sinod, koji su za to po ustavu SPC ovlašćeni, mogli da preduzmu korake za zaštitu crkve i naroda na unutrašnjem i međucrkvenom međunarodnom planu”.
Međutim, nema zvaničnih potvrda da je 26. juna Sinod SPC uopšte zasijedao. Srpski mediji nijesu ni zabilježili (ne)održavanje Sinoda – što je, samo po sebi, udarna vijest.
Ali, umjesto informacije ili komentara o epilogu zakazivanja Sinoda, pojavilo se u javnosti Vartolomejevo pismo. „Patrijarh i Sinod, koji su za to po ustavu SPC ovlašćeni” – ne navode eventualnu komunikaciju s Vartolomejem, u smislu da su kod njega povodom Crne Gore „preduzeli korake za zaštitu crkve i naroda”.
Vartolomej je neodređeno napisao da su u Vaseljenskoj patrijaršiji, povodom situacije u Crnoj Gori, „bili informisani” („we were informed”). Od koga konkretno: od „Patrijarha i Sinoda, koji su za to po ustavu SPC ovlašćeni” ili od, možebiti, Amfilohija, koji sada nije ni član Sinoda?
U saopštenju Mitropolije crnogorsko-primorske SPC uz Vartolomejevo pismo se naglašava da su se „u priču, sasvim neočekivano, uključili i pojedinci IZ SRBIJE i drugdje, MEĐU KOJIMA ČAK I NEKI SVEŠTENICI, koji su, s druge strane, izmišljali ili neznaveno ponavljali nečije izmišljotine o navodnom tajnom dogovoru Crkve u Crnoj Gori i crnogorskog režima, koji je, govorili su oni, aminovao i sam vaseljenski patrijarh Vartolomej”.
Sumnja da Amfilohije, navodno, šuruje sa „crnogorskim režimom” i svojim školskim drugom Vartolomejem, proširila se i unutar SPC. Je li sada Amfilohije, objavljujući pismo Vaseljenskoga Patrijarha, trijumfalno opovrgao bilo koga?
Neuobičajena suzdržanost, čak na ivici ignorisanja, karakteriše prigušeni „odjek” toga pisma u srpskim medijima, koji u ovakvim slučajevima obično prethodno konsultuju Patrijaršiju SPC i tek onda pojedinim vijestima o crkvenim pitanjima daju odgovarajući publicitet. Pismo je u Srbiji izazvalo efekat suprotan Amfilohijevim očekivanjima, a sumnje u dijelu srpske jerarhije su produbljene.
Upućeniji su Vartolomejevo pismo shvatili spurotno od onoga kakvim ga je Mitropolija crnogorsko-primorska SPC predstavila javnosti Crne Gore. O čemu je riječ?
Na srpskim bogoslovskim forumima tvrdi se da „ovim pismom Carigrad nepozvan preuzima inicijativu u odnosu na crkveno pitanje u Crnoj Gori, kao da je SPC već proterana odatle i nije u stanju da samostalno odbrani svoju mitropoliju, njenu imovinu i verni narod”, tj. da se „pismom rasprava i odlučivanje o crnogorskom crkvenom pitanju iznosi iz okvira SPC, i od njenog unutarnjeg problema prerasta u apelacioni slučaj kojim će se u buduće baviti ‘istočni papa’”.
Na tome fonu je i Vartolomejeva tvrdnja da „Crkva Crnogorska nikad nije bila autokefalna”. Barem je tako plasirala u prijevodu Mitropolija crnogorsko-primorska SPC. Međutim, to Vartolomej nije napisao. U njegovome pismu doslovno stoji: „The Church of Montenegro has never been autocephalous”. U prijevodu: „Crkva Crne Gore nikad nije bila autokefalna”.
I tačno piše Njegova Svesvetost – u sveštenome diptihu nomokanona (zakonopravila) Vaseljenske patrijaršije („Sintagmi”, iz 1855. godine) vjerska ustanova s tim nazivom se i ne pominje!
Pominje se kao deveta po časti pomjesna autokefalna crkva – AUTOKEFALNA MITROPOLIJA CRNOGORSKA, doslovno, na grčkome jeziku: ΑΥΤΟΚΈΦΑΛΟΣ ΜΗΤΡΌΠΟΛΙΣ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΊΟΥ.
A nije li čak i Amfilohije hipotetički govorio o „OBNOVI autokefalnosti Mitropolije”.
Međutim, Vartolomejeva tvrdnja da „Crkva Crne Gore nikad nije bila autokefalna” se u dijelu srpske jerarhije sada vidi i kao nastojanje Vaseljenskoga Patrijarha da profiliše novu teoriju po kojoj, ako od 1766, po samoukinuću Pećke patrijaršije, „Crkva Crne Gore” nije autokefalna – onda to znači da je, od 1766. do 1922, tj. do izdavanja tomosa za SPC i tada formiranu i priznatu sadašnju Patrijaršiju u Beogradu, „Crkva Crne Gore” bila potčinjena Fanaru.
I da po „ukrajinskome scenariju” Vaseljenski Patrijarh, a ne Patrijaršija u Beogradu, slično Patrijaršiji u Moskvi za Ukrajinu, ima nadležnost za crkveno pitanje u Crnoj Gori – koje se, nota bene, mora kad-tad riješiti na temelju 17. kanona IV Vaseljenskoga sabora prema kojem „razrjeđenje crkvenih oblasti neka slijedi razrjeđenju državnome i građanskome”.
Osim toga, teško je ne uočiti Vartolomejeve i druge kontradiktorne formulacije u pismu, koje Patrijaršiji SPC bodu oči. On ne piše o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, tj. o „Pravoslavnoj Crkvi Srpskoj” – kako su to „pogrešno” preveli u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj – već: „Orthodox Church of Serbia”. Nije napisao da je Amfilohije „jerarh Najsvetije Crkve Srpske”, već jerarh „of the Most Holy Church of Serbia”. Dakle, na oba mjesta, navodi – CRKVU SRBIJE, a ne Srpsku crkvu.
U pismu, liše Mitropolije crnogorsko-primorske SPC – koju, indikativno, i ne pominje po Ustavu SPC službenim nazivom, nego „Mitropolija crnogorska” – Vartolomej govori i o „trima eparhijama Pravoslavne crkve Srbije” u Crnoj Gori, ali za njih i njihove arhijereje ne tvrdi izričito, kao za Amfilohija i njegovu eparhiju, „da Vaseljenska patrijaršija, zajedno sa svim drugim pravoslavnim crkvama, kao JEDINU KANONSKU PRAVOSLAVNU JURISDIKCIJU U CRNOJ GORI priznaje onu pod nadležnošću Visokopreosvećenoga mitropolita crnogorskoga Amfilohija, jerarha Najsvetije Crkve Srbije”. Što je s ostale tri eparhije SPC, jesu li i one u Crnoj Gori „kanonske jurisdikcije”?
Vartolomejevo pismo dalo je u Srbiji zamajac upravo suprotnim tumačenjima koje im se iz Amfilohijeve eparhije zasad pridalo u javnosti Crne Gore. Ukratko: Mitropolija crnogorsko-primorska SPC mogla bi, po „ukrajinskome scenariju”, postati isto što i Kijevska mitropolija!
Ako „Crkva Crne Gore”, koju sada navodno predstavlja Amfilohijeva mitropolija kao „jedina kanonska pravoslavna jurisdikcija u Crnoj Gori”, do 1918. nije autokefalna i budući, navodno, pod Vaseljenskim Patrijarhom i majkom-Crkvom s Fanara – onda je to „kanonska” podloga za isti rasplet kao nedavno sa Kijevskom mitropolijom, koja je do 1686. jurisdikcija Vaseljenskoga Patrijarha, pa joj je, na temelju toga, majka-Crkva Vaseljenska zimus i dodijelila tomos o autokefaliji…