U septembru 2021. godine, obmanjujući sadržaji o vakcinama su bili u središtu dezinformacija o korona virusu, plasiranih putem digitalnih medija u Crnoj Gori i Srbiji. Vakcine protiv korona virusa su predstavljene kao neefikasne, beskorisne, eksperimentalne ili prebrzo napravljene. Takođe su prikazane kao uzročnici ozbiljnih neželjenih posledica i smrti, ali i dovođene u vezu sa nacizmom.
Prema istraživanju DebunkEU.org, lažne narative o vakcinama su najviše plasirali radikalni desničarski i proruski izvori iz Srbije, kao što su srbin.info, nasaborba.com i pravda.rs. Osim toga, u septembru 2021. godine, skoro polovina svih obmanjujućih informacija o korona virusu je identifikovano u okviru četiri portala iz Srbije, koji su zajedno odgovorni za 48,4% cjelokupnog problematičnog sadržaja o Covidu-19.
Većina izvora odgovornih za detektovani sadržaj su digitalni mediji iz Srbije, od kojih mnogi imaju publiku i u Crnoj Gori i Srbiji. Četiri vodeća izvora po broju obmanjujućih informacija o korona virusu ukazuju na preovladavajuću praksu dezinformisanja koja je uočena kod radikalnih desničarski orjentisanih i proruskih portala, kao i senzacionalističkih portala. Desničarski orjentisani i proruski portali, kao što su srbin.info, pravda.rs i nasaborba.com, redovno su plasirali obmanjujući sadržaj o korona virusu. Osim toga, portali poput srbijadanas.com su često koristili ‘clickbait’ naslove kao mamce za čitaoce, ali su se razlikovali kada je u pitanju sadržaj obmanjujućih narativa. Radikalni desničarski orjentisani portali su plasirali ekstremniji sadržaj i teorije zavjere, sa namjerom da, između ostalog, diskredituju ili demonizuju vakcine protiv korona virusa. Sa druge strane, senzacionalistički portali, poput srbijadanas.com, plasirali su sadržaj koji nije bio ekstreman, ali se temeljio na nepotpunim informacijama, koje mogu, u najmanju ruku, da zbune čitaoce.
U septembru, DebenkEU.org je otkrio 190 obmanjujućih članaka i objava o korona virusu, plasiranih od strane portala i Facebook stranica/grupa iz Crne Gore ili Srbije. Da su mjere za borbu protiv korona virusa pogrešne i neosnovane, bio je narativ koji je dominirao negativnim sadržajem. Otkriveno je 171 takvih poruka, među kojima su preovladavale one o vakcinama.
Ukupan ‘reach’ ili domet svih problematičnih informacija o korona virusu na digitalnim medijima u Crnoj Gori i Srbiji, detektovanih od strane DebunkEU.org u septembru, bio je preko 27,7 miliona.
Svaki obmanjujući sadržaj je štetan jer dovodi čitaoce u zabludu, ali sama pogrešna informacija može biti i nenamjerna. Međutim, ukoliko postoji jasna namjera da se plasira lažna ili obmanjujuća informacija, onda govorimo o namjernom dezinformisanju. Iako je odnos između pogrešnih informacija i namjernog dezinformisanja bio jednak, ‘reach’ ili domet ostvaren putem pogrešnih informacija je bio drastično veći. To ne iznenađuje, s obzirom da su pogrešne informacije u velikoj mjeri pronađene kod popularnijih izvora, koji često koriste ‘clickbait’ naslove kao mamac za čitanost i profit. Osim toga, nedostatak profesionalizma, vještina ili znanja, takođe doprinosi pogrešnim informacijama. S druge strane, dezinformacije su uglavnom plasirane preko manjih, ali ekstremnijih izvora, koji su imali jasnu namjeru da dezinformišu javnost i time nanesu štetu.
Neki od članaka koji su sadržali dezinformacije su se oslanjali na autoritete koji odstupaju od utvrđenog naučnog konsenzusa. Među njima se dr Branimir Nestorović, bivši član Kriznog štaba Vlade Srbije, pojavljuje kao dominantan izvor u septembru 2021. godine, prisutan u 16 članaka sa ukupnim dometom od 2,3 miliona čitalaca. Na primer, u četiri detektovana članka, dr Nestorović je citiran, između ostalog tvrdeći da Evropska agencija za lijekove (EMA) nije ni za jednu od vakcina protiv korona virusa dala dozvolu za upotrebu, da je Velika Britanija odbila da vakciniše djecu, da Pfizer nije zaključio klinička ispitivanja kod djece i da je ivermektin bezbjedan i efikasan protiv korona virusa. Svaka od ovih izjava je netačna iz nekoliko razloga.
Prvo, kao što je objavljeno na zvaničnom sajtu Evropske agencije za lijekove (EMA), u Evropskoj uniji su sledeće vakcine odobrene za upotrebu: Comirnaty (Pfizer), Spikevax (Moderna), Vaxzevria (AstraZeneca) i Janssen (Johnson & Johnson). Što se tiče tvrdnje da Velika Britanija neće vakcinisati djecu, glavni medicinski službenici su odlučili da zdravoj djeci od 12 do 15 godina treba ponuditi jednu dozu vakcine. Iako komisija u Velikoj Britaniji zaista nije preporučila vakcine protiv korona virusa za zdravu djecu od 12 do 15 godina isključivo na osnovu zdravstvenih razloga, glavni medicinski službenici u zemlji su donijeli odluku uzimajući u obzir druge faktore koji imaju direktnu korist za djecu, prvenstveno smanjenje prekida u školovanju. Kada je riječ o kliničkim ispitivanjima Pfizera, već 31. marta 2021. godine, Pfizer-BioNTech je objavio pozitivne rezultate u fazi 3 ispitivanja vakcine protiv korona virusa kod adolescenata (od 12 do 15 godina), tvrdeći 100% efikasnost. Konačno, Svjetska zdravstvena organizacija savjetuje da se za liječenje korona virusa ivermektin koristi isključivo u okviru kliničkih ispitivanja. Međutim, sve dok se kvalitetna klinička ispitivanja o upotrebi ivermektina za korona virus ne završe, poput ‘PRINCIPLE’ ispitivanja Univerziteta u Oksfordu, ne postoje pouzdani naučni dokazi o upotrebi ivermektina za liječenje korona virusa.
U drugom primjeru, Valentin Katasonov piše za Srbin.info: “Kao rezultat analize statističkih podataka nameće se zaključak: između stope vakcinacije i tekućeg inficiranja postoji direktna zavisnost. Drugačije govoreći: što više bude vakcinisanih, biće veći broj inficiranih. Statistika indirektno potvrđuje da vakcine slabe imunitet, smanjujući barijeru zaštite od virusa Covid-19.”
Autor pogrešno tumači statistiku o vakcinaciji i stopama zaraženosti u različitim zemljama, kako bi zaključio da vakcine zapravo slabe zaštitu od korona virusa, te da zemlje sa najvećom stopom vakcinacije imaju najveći broj infekcija. Međutim, iako vakcine pružaju određenu zaštitu od infekcije i prenosa virusa, one su prvenstveno dizajnirane da spriječe smrt i teške oblike bolesti, za šta su se pokazale kao vrlo efikasne. Autor navodi Izrael, Veliku Britaniju i Sjedinjene Američke Države, kao primjere koji pokazuju da su vakcine kontraefektivne. Međutim, upravo izvještaji iz sve tri zemlje dokazuju da je manje vjerovatno da će oni koji su potpuno vakcinisani biti hospitalizovani ili umrijeti od korona virusa. Osim toga, nova studija Regionalne kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu i Evropskog Centra za kontrolu i prevenciju bolesti procjenjuje da je od početka vakcinacije u 33 evropske zemlje gotovo pola miliona života, tačnije 470,000, spašeno među osobama starijim od 60 godina, ne uključujući živote spašene vakcinacijom ljudi ispod 60 godina.
Istraživanje DebunkEU.org je podržala Vlada Savezne Republike Njemačke.