Polaganjem vijenaca na ostrvu Lastavica, Udruženje boraca NOR-a 1941-1945 i predstavnici MZ Luštica, u prisustvu porodica bivših zatvorenika i prijatelja, boračkih organizacija iz Boke i regiona, Opštine Herceg Novi, kao i predstavnika opština Trebinje i Sopot, obilježili su 76 godina od rasformiranja logora Mamula.
Vijenac su položili i predstavnici kompanije OHM Mamula Crna Gora koja je ostrvo i tvrđavu zakupila na 49 godina.Među preživjelim logorašima su Ivo Marković iz Budve i Nada Lučić Seferović iz Morinja.
Marković je bio zatvoren sa braćom, majkom i tetkom:
„U logoru Mamula bilo je teško, očajno, higijena užasna. Pojavile su se i vaške, a dvije osobe imale su tifus”- sjeća se vremešni Marković.
– Zbog dolaska novih muških robijaša, prebačeni smo na Prevlaku, gdje je bilo nešto bolje stanje. Mogli smo da se okupamo svakih 15 dana pod tuševima, u grupi po 3 porodice, svi odjednom. Bilo je mnogo bolje nego na Mamuli gdje je narod umirao od gladi. Neki manijak pokrenuo je rat i nanio štetu ne samo svom narodu nego i drugima, zaboravljajući da nijedan osvajač nije ostao na osvojenoj teritoriji, nego je sa velikim gubicima morao da bježi. Dabogda da se više nikad ovako nešto ne ponovi“, poručio je svjedok strašnog stradanja Ivo Marković.
Logor Mamula otvoren je 27. marta 1942 goine , a prvi zatvorenici istočnog dijela zatvora bili su 110 žena, maloljetne djece starosti od 8 dana do 10 godina, iz sela Pobori iznad Budve.
Predsjednik Udružennja boraca NORa 1941-1945, Mihalilo Kilibarda podsjetio je da su na Mamuli bile tri vrste logora. U jednom su bili ratni zarobljenici – grupa vojnika i oficira jugoslovenske armije, u drugom internirci – antifašisti i rodoljubi iz Hercegovine njih 364, antifašisti i rodoljubi iz Dalmacije – ukupno 510.
-Prvo su strijeljane 4 hrabre Hercegovke iz Trebinja, nakon čega je nastalo masovno strijeljanje logoraša iz logora interniraca. Prema našim podacima, na Kamenom je u prvom strijeljanju ubijeno 68 logoraša. U istom logoru, 1959. JNA je otkrila kosturnicu, gdje su otkrivene kosti 58 rodoljuba, mahom iz Dubrovnika, Korčule i Trebinja. Ovdje gdje se sada nalazimo bio je zatvor, logor, u kojem su bili Novljani – njih 871, 356 Kotorana, 110 Budvana i 122 Tivćana. Odavde su obavljane deportacije širom Italije u 16 logora, zatim u Albaniju, Solun i tako dalje. Kapitulacijom Italije, svi zatvorenici iz 16 logora u Italiji, pristupili su partizanskim odredima. Novljani su direktno učestvovali u likvidaciji Benita Musolinija . Ovdje je bilo zatočeno 1480 zatvorenika, Novljana 871. Cilj deportacije bilo je odnarodovanje pripadnika Boke, jer su je Italijani smatrali svojom teritorijom“, podsjetio je Kilibarda.
On je u znak zahvalnosti što će u budućem kompleksu Mamula postojati memorijalna soba – odnosno galerija, predao zahvalnicu PR kompanije Orascom, Dragani Bećirović.
Predsjednik Opštine Herceg Novi Stevan Katić, koji je takođe položio vijenac, istakao je, između ostalog, da mu je drago da je ova tradicija nastavljena:
„Nekoliko puta sam ponavljalo da svi sa ovih prostora koji ne poštuju svoju prošlost, nemaju ni budućnost. Bez obzira što se danas na tvrđavi izvode radovi, podsjećam da zvanični organi Opštine Herceg Novi nijesu bili za ugovor koji je Vlada sklopila sa investitorom. Mi moramo da poštujemo odluku zvaničnih organa i u narednom periodu posjetićemo i obići tvrđavu , da bismo vidjeli kakvi su planovi. Drago mi je da će u okviru budućeg kompleksa biti spomen soba , kao znak sjećanja na sve pale rodoljube, koji su život izgubili u ovom zloglasnom koncentracionom logoru. Ukoliko bude bilo potrebe da se u tom smislu pruži podrška Savezu boraca, Opština će pružiti podršku“, poručio je predsjednik Katić.
Ovom događaju prisustvovali su i konzul Republike Srbije u Crnoj Gori, Zoran Dojčinović, te profesori OŠ Orjenski bataljon, učenici OŠ Ilija Kišić, koji su odrecitovali pjesmu o Mamuli.