Korišćenje duvanskih proizvoda je vrlo rasprostranjena pojava u svjetskoj populaciji i posljednji raspoloživi podaci pokazuju da u svijetu postoji oko 1,3 milijarda pušača. Pri tome, oko 28 odsto odraslih Evropljana puši, u odnosu na 21 odsto pušača, koliko se procjenjuje da ih ima globalno. Udio pušača u ženskoj populaciji Evrope upadljivo je veći u odnosu na globalni prosjek, jer podaci pokazuju čak 19 odsto žena koriste duvanske proizvode, naspram sedam odsto koliko ih ima u svijetu, saopšteno je iz Instituta za javno zdravlje.
Posljednje istraživanje o prevalenciji pušenja, među pripadnicima odrasle populacije, starosti, od 15 do 64 godina, pokazalo je da je, u Crnoj Gori, došlo do povećanja zastupljenosti stanovnika koji puše. Naime, prema podacima iz 2012. godine, 31 odsto odrasle populacije je koristilo svakodnevno duvanske proizvode, da bi se 2017. godine pokazalo da je zastupljenost pušača u opštoj populaciji povećana na 35,4 odsto, što je značajno više u odnosu na evropsku populaciju. Navedeno istraživanje je pokazalo da je, još 17,1 odsto populacije nekada tokom života koristilo duvanske proizvode, što znači da je samo 47,6 odsto ili manje od polovine stanovnika tokom cijelog života apstiniralo od pušenja.
“Zastupljenost pušenja u odnosu na pol, iznosila je 36,2 odsto među muškarcima i 34,5 odsto među ženama, što ukazuje na posebno značajan trend povećavanja ove pojave među ženama. Pri tome, treba naglasiti da je u populaciji mlađih žena, starosti između 15 i 24 godina, prevalencija veća, za čak 1 odsto, nego među muškarcima iste starosti. Činjenica je da su kulturološke i sociološke prilike uslovile promjene u ponašanju žena u Crnoj Gori, koje su, na žalost, neusklađeno sa zdravljem. Stoga je razumljivo da se komplikacije upotrebe duvanskih proizvoda javljaju u sve ranijoj životnoj dobi, a zbog pušenja žena u trudnoći i tokom ranog razvoja djeteta, komplikacije su često evidentne i dječijem dobu”, navode iz instituta.
Najveća vrijednost prevalencije pušenja u populaciji Crne Gore evidentirana je u populaciji starosti od 45 do 54 godina, a iznosila je gotovo 45 odsto. Takođe, u ovoj populacionoj grupi je najviše onih koji su ikada u životu koristili duvanske proizvode.
Prevalencija pušenja u gradskoj i seoskoj populaciji se ne razlikuje značajno, a ni stepen obrazovanja nije ograničavajuća komponenta za konzumiranje duvana. Najveći broj pušača, dnevno konzumira između 10 i 20 cigareta, ali gotovo svaki treći pušač konzumira više od 20 cigareta dnevno.
“Konzumiranje duvanskih proizvoda među mladima u Crnoj Gori, takođe bilježi trend rasta, što su potvrdila sva predhodna istraživanja. Naime, broj korisnika duvanskih proizvoda je značajno povećan i među petnaestogodišnjacima (GYTS) i među šesnaestogodišnjacima (ESPAD), kao i onima starosti od 15 do 24 godine (ovo je životna dob kada najveći broj konzumenata počinje sa korišćenjem duvanskih proizvoda). Posebno je povećana zastupljenost mladih pušača muškog pola i iznosi oko 11% među petnaestogodišnjacima, što je dvostruko više u odnosu na predhodno istraživanje”, navodi se u saopštenju.
Zastupljenost među šesnaestogodišnjacima iznosila je 18%, što je značajno više nego u predhodnom istom istraživanju. Kod djevojaka se bilježi tendencija povećanja nakon 16-te godine i u 18-oj je bila veća nego kod vršnjaka muškog pola.
Osim toga, smanjena je i starost korisnika pri prvom korišćenju duvanskih proizvoda. Ispitanici su naveli da je izražena dostupnost duvanskih proizvoda u Crnoj Gori, čime se objašnjava početak korišćenja u ranom dobi, ali i visoka prevalencija.
“Ograničenje upotrebe duvanskih proizvoda na javnim mjestima, u Crnoj Gori, je značajno unaprijeđeno, ali još uvijek postoje mogućnosti za poboljšanje. Posebno je važno ukazati da najveći broj mladih i sada smatra da se duvanski proizvodi veoma lako nabavljaju i da su njima dostupni, iako je zakonska zabrana prodaje duvanskih proizvoda maloljetnicima, na snazi”, kazali su iz Instituta za javno zdravlje.
Cijene cigareta su povećane, ali još uvijek nisu dostigle vrijednosti po kojima se prodaju u zemljama u kojima kontrola duvana ima dugu tradiciju. Mladi nepušači navode da se smanjuje izloženost pasivnom uticaju duvanskog dima u kućama, ali su izloženi uticaju na javnim mjestima, zbog upotrebe duvana od strane njihovih vršnjaka.
Komplikacije upotrebe duvanskih proizvoda se mogu sagledati u različitim aspektima, ali su zdravstvene sa najtežim posljedicama, a pri tome su preventabilnog karaktera. Procjena uticaja upotrebe duvanskih proizvoda se može vršiti kroz pokazatelje morbiditeta i mortaliteta. Podaci ističu ozbiljnost upotrebe duvana, jer pokazuju da pušenje ubija do polovine svojih korisnika. Naime, dokazano je da upotreba duvana uslovljava da više od 8 miliona ljudi svake godine umire od posljedica ove bolesti zavisnosti. Duvanska zavisnost je priznata kao bolest u: Međunarodnoj klasifikaciji bolesti SZO (ICD-10) i Američkom psihijatrijskom udruženju za dijagnostiku i statistiku (DSM-IV).
“Kada je riječ o umiranju, kao posljedici pušenja, podaci pokazuju da su više od 7 miliona tih smrtnih slučajeva rezultat direktne upotrebe duvana, dok je oko 1,2 miliona rezultat izloženosti nepušača pasivnom pušenju. Pušenje uzrokuje oboljenja respiratornog, kardivaskularnog, a dokazano je da afektira i sve ostale organe u tijelu. Takođe, povećava rizik nastanka velikog broja različitih malignih bolesti. Naime, postoje dokazana korelacija između pušenja i Ca pluća, kao najteže komplikacije upotrebe duvana, jer se u oko 90% slučajeva ove teške maligne bolesti, evidentira pušenje”, piše u saopštenju.
U Crnoj Gori, raste prevalencija Ca pluća, sa sve većim učešćem žena u strukturi oboljelih, što se povezuje sa sve većom zastupljenošću žena među pušačima. Osim Ca pluća, duvan se povezuje sa malignim oboljenjima drugih organa, kao što su: usna duplja, usane, grla (ždrijela i grkljana), jednjaka, uzrokuju mijeloidne leukemije, rak nosnih i paranazalnih sinusa, debelog crijeva, bubrega, jetre, pankreasa, želuca, jajnika, donjeg urinarnog trakta (uključujući bešiku, ureter i bubrežnu karlicu). Neke studije su, takođe, pokazale vezu između pušenja duvana i povećanog rizika od raka dojke, a poznato je da pušenje povećava rizik od raka grlića materice kod žena zaraženih humanim papiloma virusom.
“Ukazano je da je nikotin iz duvana uzrok je pojave bolesti zavisnosti, koja je, kod mladih, vrlo često povezana sa upotrebom drugih psiho-aktivnih supstancije. Sve navedene posljedice aktivne i pasivne upotrebe duvana su naročiti zastupljene u populaciji djece i mladih. Važno je istaći da preko 80 odsto od 1,3 milijarde korisnika duvana u svijetu živi u zemljama sa niskim i srednjim prihodima, te su i komplikacije upotrebe duvana najprisutnije u ovakvim zemljama”, navodi se u saopštenju.
Zbog navedenih karakteristika, kao i vrlo teških posljedica, upotreba duvanskih proizvoda zahtijeva, kao i ostale bolesti vrlo ozbiljan pristup u smislu promocije nekorišćenja, prevencije korišćenja, odvikavanja i adekvatnog i kompetentnog tremana posljedica.
Korišćenje duvanskih proizvoda značajno utiče na životnu sredinu, pa se ove godine Međunarodni dan kontrole duvana obilježava pod sloganom “Zaštitimo životnu sredinu”, naglašavajući da duvan tokom svog životnog ciklusa zagađuje planetu i šteti zdravlju svih ljudi. Tema obilježavanja je vezana za činjenice da se godišnje proizvede šest biliona cigareta ili oko 300 milijardi pakovanja (po 20 cigareta). S obzirom da prazno pakovanje teži oko šest grama, znači da se ukupno stvori oko 1 800 000 tona otpada, koji čine papir, mastilo, celofan, folija i lijepak.
“Čvrsti otpad nastao od kartonskih kutija i boksova cigareta za distribuciju i pakovanje povećava godišnju količinu čvrstog otpada na najmanje 2 000 000 tona. Zbog toga, države izdvajaju velika finansijska sredstva za čišćenje duvanskog otpada, a dodatno se ističe da su opušci cigareta među najčešće bačenim otpadom na svijetu i predstavljaju najčešći otpad koji se sakuplja na plažama. Ovakav otpad sadrži opasne materije, kao što je arsen, olovo, nikotin i formaldehid i lagano se prebacuju u vodene površine i zemljište”, dodaju u saopštenju.
Takođe, emisije gasova koje uslovljava duvan povećava nivo zagađenja vazduha u gradovima, a duvanski dim sadrži ugljen dioksid, metan i azotni oksidi – gasove staklene bašte koji zagađuju unutrašnju i spoljašnju sredinu. Ogromni dio zemljišta, skoro 200 000 hektara se koristi za gajenje i sušenje duvana, zbog čega je potrebno izvršiti deforestaciju (sječa šuma), što uslovljava gubiak biodiverziteta, erozije i degradacije zemljišta, zagađenja vode i porasta atmosferskog ugljen-dioksida. Gajenje duvana obično zahtijeva značajno korišćenje hemikalija, i to pesticida, đubriva i regulatora rasta, što dodatno može izazivati zagađenja izvorišta vode. Takođe, procjenjuje se da je neophodno uništiti oko devet miliona stabala kako bi se proizvela potrebna količina šibica.
“Kada su pitanju E-cigarete, važno je istaći da se većina plastičnih kertridža sa tečnošću elektronskih cigareta ne može ponovo koristiti niti reciklirati jer kompanije imaju tendenciju da prodaju kertridže za jednokratno upotrebu”, objašnjavaju iz Instituta.
Promocija nepušenja i prevencija pušenja zahtijeva vrlo organizovano i kontinuirano sprovođenje niza aktivnosti. Pored implementacije odredbi o ograničenju upotrebe duvanskih proizvoda, kojima se regulišu sve sfrere kontrole upotrebe duvanskih proizvoda, vrlo je značajno da se obezbijedi sprovođenje zdravstveno vaspitnih programa za mlade kroz redovne nastavne kurikulume od strane osposobljenih edukatora.
“Na ovaj način će se omogućiti stvaranje uticaja na znanje, vrijednosti i stavove, a time i na ponašanje djece u vezi sa upotrebom duvanskih proizvoda. Takođe, važna je i primjena odredbi čija je implementacija u domenu odgovornosti drugih resora (cjenovnih, poreskih i ostalih politika)”, zaključuje se u saopštenju.