Neizvjesnost i strah od epidemije velikih boginja obilježio je drugu polovinu marta 1972. godine u Crnoj Gori. Kad je 26. marta potvrđen prvi slučaj u Plavu – strahu je dodata panika, bolest se učinila još bližom i težom, ali je reakcija zdravstvenih vlasti u cijeloj Republici bila stručna i efikasna. Aktivirane su razglasne stanice, a avionski leci, oglasi po selima i raskrsnicima upozoravali su na značaj imunizacije i strogu disciplinu naroda… Za nepunih osam dana vakcinisano je čak 92 odsto stanovništva, pa je već 16. aprila iz Ivangrada u Plav stigao autobus koji je označio kraj blokade tog gradića!
“Stanovnici Plava propratili su to uzdignutim rukama u znak pozdrava putnicima i voznom osoblju. Istog dana, Opštinski štab za karantinske bolesti raspustio je karantin u kome se nalazilo 36 lica koja su imala direktan dodir sa oboljelim, pošto u predviđenom roku nijesu primijećeni nikakvi znaci velikih boginja”, objavila je Pobjeda u četvrtak 20. aprila 1972. godine u tekstu sa naslovom ,,Plav oslobođen blokade“.
U izvještaju je navedena i zahvalnost ljekarima Vladimiru Vugdeliću, dr Novici Vujoševiću, dr Branku Zogoviću, dr Petru Vuksanoviću i dr Aliji Muhameroviću na velikoj pomoći u suzbijanju obolijevanja od velikih boginja, uz isticanje požrtvovanog rada ekipa zdravstvenih radnika iz Titograda i Bara i pomoći Medicinskog centra u Ivangradu.
Obavezna vakcinacija
Imunizacija građana počela je prije nego što je potvrđen prvi slučaj u Crnoj Gori, a, na pola puta između strijepnje i nade, stigla je i odluka – vakcinacija je postala hitna i obavezna, čak i za trudnice i novorođenčad. Dženerova vakcina bila je spas – širenje bolesti spriječeno je najefikasnijim preventivnim sredstvom u savremenoj medicini, a stiglo je naređenje da cijepljenje počne odmah.
U Pobjedi od četvrtka 30. marta 1972. godine, u izvještaju sa sjednice Republičke komisije za borbu protiv karantinskih bolesti objavljeno je da je predsjednik Republičkog sekretarijata za zdravstvo obavijestio Komisiju da je izdato naređenje o obaveznoj opštoj vakcinaciji stanovništva.
Sastanak je održan u Titogradu, a na njemu su razmatrane preduzete mjere za sprečavanje unošenja velikih boginja na teritoriju Crne Gore.
“Prema izvještajima direktora medicinskih centara, oko 130 ekipa svakodnevno, a mnoge i danonoćno, sprovode preventivne mjere protiv ove opake bolesti. Do sada je vakcinisano oko 70 odsto stanovništva”, navedeno je u tekstu.
Posebna pažnja posvećena je prijedlogu mjera koje treba hitno preduzeti. Konstatovano je da je područje Plava, Ivangrada, Bijelog Polja i Pljevalja na udaru s obzirom na blizinu ugroženih zona.
“Zato će biti preduzete kompleksne medicinske i sanitarne mjere (s obzirom na pojavu virusne bolesti varičele, koja u slučaju težeg kliničkog toka, kako je rečeno, može biti veoma slična varioli, odnosno velikim boginjama), sprovešće se opšta vakcinacija, a u slučaju da se velike boginje prošire i na našu Republiku, liječenje će obuhvatiti kontakte prvog reda, izolaciju i terapiju”, poručeno je sa sastanka Komisije za borbu protiv karantinskih bolesti.
Raspravljano je i o kretanju građana i turista i odlučeno da građani koji dolaze sa ugroženog područja moraju imati, kako to predviđaju propisi, u slučaju primarne vakcinacije ,,primljenu“ vakcinu, a u slučaju revakcinacije potvrdu.
Svaka sličnost sa aktuelnim trenutkom je – nemoguća…
U istom broju štampano je i saopštenje Ureda za informacije Izvršnog vijeća u kome je navedeno da u Crnoj Gori nema oboljelih od te bolesti, niti sumnjivih slučajeva. Navedeno je da je do sada vakcinisan veći dio stanovnika u graničnim opštinama prema ugroženom području i u Titogradu, kao i osoblje u određenim javnim službama u svim mjestima.
Saopšteno je da vakcine pristižu u zadovoljavajućim količinama, kao i da je dopremljeno 600 doza hiperimunog gamaglobulina iz Italije za davanje onim licima koja ne mogu da prime vakcinu…
Prvi slučaj
A onda je iz Zavoda za imunologiju u Torlaku stigla vijest o prvom oboljelom od velikih boginja u Crnoj Gori, pa je Pobjeda u broju od neđelje 2. aprila izvijestila da je registrovan u Plavu. Pedesetjednogodišnjak (objavljeni ime i prezime) je dva puta, od 8. do 10. i od 20. do 22. marta boravio kod rođaka u Đakovici, a bolest se javila dva dana nakon njegovog povratka u Plav. Već 27. marta, šest članova njegove porodice stavljeno je u karantin.
Republički štab za borbu protiv karantinskih bolesti reagovao je – ekspresno. Pozvao je sve građane iz Plava i drugih područja koji su od 20. marta dolazili u kontakt sa oboljelim da se u cilju svoje zaštite i zaštite okoline najhitnije jave najbližoj zdravstvenoj ustanovi…
Da bi se mjere zaštite uspješno sprovodile, preporučeno je građanima da, ukoliko nema neophodne potrebe, ne putuju van mjesta boravka, a posebno u ugrožena područja. Na prilazima Plavu i na međuopštinskim granicama na putevima u sjevernom dijelu Republike nalazile su se ekipe koje su kontrolisale putnike. Sem toga, u Plav su iz Titograda upućene tri epidemiološke ekipe.
“U ovakvim situacijama”, kaže dr Branislav Pešić, direktor Republičkog zavoda za zdravstvenu zaštitu – svaki građanin postaje medicinski radnik u malom. Zahvalni smo građaninu koji je prekjuče javio da je jedna žena iz Plava, i pored toga što je vraćena iz Bioča, zato što nije imala primljenu vakcinu, došla u Titograd. Svaki građanin treba da shvati da naša akcija bez njegovog učešća ne može biti uspješna, objavljeno je u našem listu 2. aprila prije 49 godina.
Značaj preventive dodatno je naglašen četiri dana kasnije, kada je rukovodilac Republičkog štaba za borbu protiv karantinskih oboljenja Radivoje Brajović za naše novine izjavio da je dotad vakcinisano oko 500.000 građana (na popisu iz 1971. Crna Gora je imala 529.604 građanina, prim.aut), te da je u toku vakcinacija lica koja se iz bilo kojih razloga nijesu ranije vakcinisala i imunizacija onih kojima nije uspjela prva ili druga doza.
“Još od prve vijesti o pojavi ove opake bolesti – u Republici su preduzete brze i efikasne mjere od njenog širenja. Odmah je počelo vakcinisanje cijelog stanovništva u Crnoj Gori. Može se slobodno reći da se ova značajna mjera, zahvaljujući požrtvovanom radu zdravstvenih radnika, kao i drugih faktora koji su u tome mogli pomoći, uspješno privodi kraju”, rekao je Brajović za Pobjedu.
Ostalo je zapisano – prema informacijama Komisije za karantinske bolesti SO Herceg Novi na teritoriji ove opštine vakcinisano je cjelokupno stanovništvo. Posebno veliki broj prolaznika vakcinisan je na prelazima u Sutorini i Kamenarima. Izvršena je kontrola vakcinisanih i ponovo vakcinisanih lica i saopšteno da je oko 95 odsto stanovništva uspješno vakcinisano. U Budvi je za samo dva dana vakcinisano 6.200 lica, odnosno 120 više nego što ta opština ima stanovnika. Vakcinu su primili svi koji su se na tom području nalazili…
Sve je odrađeno munjevito i uspješno, a tadašnji sistem nije ostavljao mogućnost dežurnim sveznalicama i ekspertima opšte prakse da bez argumenata uspore proces, baš kao što nije bilo opstanka lažnoj demokratiji. Globalizacija i lične slobode bile su znatno manje istaknute, a nijesmo znali za antivaksere i društvene mreže. Distanca od skoro pola vijeka ne ostavlja nam dilemu da je postojala samo jedna opcija – kako najbolje sačuvati zdravlje svih građana i ko se o tome pita.
,,Milicioneri zaustavljaju svako vozilo na putu za Titograd“
“U Titogradu i neposrednoj okolini na teritoriji grada radi veliki broj ekipa. Ekipi ka Bioču pružaju pomoć i saobraćajni milicioneri koji zaustavljaju svako vozilo na putu za Titograd. Tom prilikom pored vakcinacije vozača i putnika, dezinfikuju se i vozila, o čemu se izdaje specijalna potvrda.
U Bijelom Polju se takođe vakciniše cjelokupno stanovništvo. Hitno formiran Štab za borbu protiv karantinskih bolesti preduzeo je niz mjera da se zaštiti ovo područje. Vakcinisani su zdravstveni radnici, radnici u javnoj upravi, u trgovini, radnici pogona saobraćajnog preduzeća ,,Raketa“ i drugi. Sada se vakcinišu učenici i nastavno osoblje, a uskoro će početi i vakcinacija seoskog stanovništva”, objavljeno je 30. marta
Zečević: Bila je to ozbiljna država sa ozbiljnim zdravstvenim sistemom
Penzioner iz Podgorice Milić Mišo Zečević (74) svjedok je masovne vakcinacije iz 1972. godine.
“Svako je tada morao biti vakcinisan, jer nije mogao izaći iz kuće ako nije vakcinisan. Zaustavili su autobus na Bioču, koji je išao na Verušu, da bi me vakcinisali. U vrlo kratkom roku smo se vakcinisali i pobijedili ozbiljnu epidemiju koja je prijetila javnom zdravlju”, rekao je za Pobjedu Zečević, naglašavajući da je to bila ozbiljna država, sa ozbiljnim zdravstvenim sistemom.
,,Nema mjesta panici“
U broju od 26. marta 1972. godine Pobjeda je, u prvom tekstu na tu temu, na naslovnoj strani objavila tekst sa naslovom ,,Nema mjesta panici“ i fotografiju na kojoj se vidi da veliki broj Titograđana čeka ispred bolnice ,,Vukašin Marković“ da primi vakcinu protiv velikih boginja. U Epidemiološkom odjeljenju Medicinskog zavoda rekli su da će biti dovoljno vakcina.
“Svuda na teritoriji Republike”, kaže doktor Vladimir Ljumović, šef Epidemiološkog odjeljenja Medicinskog zavoda u Titograda – u skladu sa propisima o obaveznoj preventivi, već su preduzete odgovarajući mjere.
“Biće dovoljno vakcina, a njena efikasnost je zadovoljavajuća. Ako bude potrebno, pored već vakcinisanih radnika zdravstva, službe bezbjednosti i preduzeća za prevoz putnika, biće vakcinisano i građanstvo. Za sada, očigledno, nema mjesta uzbuni”, zaključeno je u prvom tekstu u Pobjedi povodom epidemije velikih boginja u SFR Jugoslaviji.
,,Kolektivni imunitet kao bedem“
“U Plavu ima i nema mira. Protiv velikih boginja izgrađen je bedem – kolektivni imunitet. Oko 98 odsto stanovništva ove opštine (20.000 žitelja) uspješno je vakcinisano. Karantin od 37 kontakata prvog reda nalazi se pred raspuštanjem – prošlo je 16 dana od pojave jedinog oboljenja od opake bolesti. S obzirom na prisutnost bolesti – u Plavu je relativno tiho”, pisala je Pobjeda u neđelju 16. aprila.
“Kad se bolest javila na Kosovu, svi smo bili svjesni da nam prijeti opasnost. Tradicionalno smo vezani za Pokrajinu. Tamo se školuje veći broj naših studenata i đaka, a i trgovinske veze nijesu male. Naši ljudi imaju specifičan mentalitet. Kad se bolest javila, nastalo je veliko uznemirenje. Strah, panika i zaprepašćenje lebdjeli su nad ljudima”, rekao je predsjednik SO Plav Husein Bašić.
On je podsjetio da su 24. i 25. marta vakcinisani svi zdravstveni radnici, javne službe i đaci, a zatim su škole prestale da rade i obustavljene su sve javne, sportske i kulturne manifestacije. Sanitarna kontrola je zabranila rad neurednim uslužnim objektima.
“Deset dana smo bili u opštem karantinu. Grad nije imao nikakvu vezu s drugim mjestima u Republici. To je dobro, jer je to jedini način da se Republika sačuva od bolesti”, poručio je Bašić, naglašavajući da je oboljeli sugrađanin na putu ozdravljenja.
Epidemija u Jugoslaviji
Epidemija velikih boginja (lat. variola vera) u Jugoslaviji 1972. započela je u selu Danjane kod Đakovice u SAP Kosovu, a prema zvaničnoj verziji nulti pacijent bio je trgovac koji ju je donio u povratku sa hadžiluka iz Meke. Bolest se ubrzo proširila na Novi Pazar, Čačak i Beograd…
Prve sumnje na bolest javile su se 14. marta, nakon pregleda oboljelih koji su se javili bolnicama u Prizrenu i Đakovici. Pošto je bolest potvrđena, počela je vakcinacija zdravstvenih radnika i stanovništva u ugroženim područjima, a masovna vakcinacija se kasnije proširila na cijelu Jugoslaviju, tokom koje je vakcinisano 18 miliona ljudi. Poslije oboljenja radnika iz Novog Pazara, 22. marta utvrđeno je da je njegov preminuli brat učitelj (29) bio prva žrtva variole i da je bolest prenio u bolnice u Čačku i Beogradu, nakon čega je u njima proglašen karantin…
Epidemiološke službe i zdravstveni radnici su za stručnost, efikasnost, požrtvovanje i sprečavanje epidemije širih razmjera 21. aprila 1972. godine dobili priznanje Svjetske zdravstvene organizacije.
Prema zvaničnim podacima u SFRJ tokom epidemije oboljele su 184 osobe (123 na Kosovu) dok je preminulo 40. Među oboljelima bilo je i šestoro zdravstvenih radnika (tri ljekara i tri medicinske sestre, od kojih su dvije preminule). Epidemija je zvanično bila proglašena tek 25. marta i trajala je do 23. maja, a karantini su ukidani postepeno od 12. aprila do 19. maja.
Po motivima tog događaja, Goran Marković je 1982. godine režirao film “Variola vera”.
Mislim da ste ovo mogli objasniti u svega nekoliko rijeci ” U to vrijeme je zivio i vodio zemlju Josip Broz Tito a ne ovaj danasnji svetosavski olos “