Pišu: Božidar Proročić, stručni saradnik i Ana Uskoković biolog
Kako se razvijao ,,NP Lovćen” u sklopu nastajanja društveno-političkog sistema SRCG po tadašnjim važećim zakonima članice samoupravne zajednice ukoliko su obavljale djelatnost na području ,,NP Lovćen” bile su obavezne po zakonu da doprinesu unapređenju zaštiti i razvoju NP ,,Lovćen” i to: Republička zajednica kulture (prim. aut. u čijoj je nadležnosti tada bila i zaštita prirode i prirodnih resursa), Intresna zajednica za naučnu djelatnost SRCG, Republička zajednica za vode, Republička zajednica fizičke kulture, organizacije udruženog rada u oblasti turizma i ugostiteljstva, drvna industrija uzgoja, i eksploatacije šuma, proizvodnja električne energije. Dobrovoljne članice samoupravne intresne zajednice NP ,,Lovćen” (ali i svih drugih NP) bile su organizacije i sa teritorije drugih opština pa čak i Republika što je bilo od vitalnog značaja u razmjeni iskustava ali i prezentacije novih ideja. Moramo imati u vidu da su sami počeci razvoja zahtijevali puno rada i u oblasti koja je savim bila nova u Crnoj Gori (Zakon o nacionalnim parkovima SRCG ,,Službeni list” broj 6/78 član 16 zakona).
Ova zajednica je imala velika ovlašćenja ali i vrlo velike obaveze. Sobzirom na skromna iskustva u samim počecima (prim.aut. smatralo se da je ovakav pristup najprihvatljivije rješenje) u okviru tadašneg političkog i društvenog uređenja. Prvi razvojni planovi bili su kratkoročni i dugoročni tako da su obezbjeđivanja i sredstva kao i način i tempo relaizacije istih. Zajednica je utvrđivala politiku zaštite i razvoja nacionalnih parkova i to: donošeni su programi uređenja, dugoročni planovi razvoja i zaštite uz obaveznu saglasnost Skupštine SRCG; ona upravlja nacionalnim parkovima utvrđuje detaljne granice zona ( spoljne granice je utvrdila posebna komisija koju je imenovao nadležni državni organ). Zatim obezbjeđuje sredstva za finansiranje djelatnosti nacionalnih parkova i vrši mnoge druge poslove koji su predviđeni zakonom i statutom nacionalnog parka (Zakon o nacionalnim parkovima SRCG ,,Službeni list” broj 6/78 član 18. 21. i 23. zakona).
Konstituisanje ove zajednice za NP ,,Lovćen” izvršeno je 20. 11 1978 godine. Unutrašnji red u nacionalnom parku i kazne zbog povrede tog reda propisala je Skupština opštine, uz prethodno pribavljeno mišljenje Republičkog zavoda za zaštitu prirode. Zajednica je neposredno nakon konstituisanja organizovala stručnu službu za obavljanje stručno-analitičnih, upravnih, finansisjkih i adminstrativnih poslova, koje je inače (član 24 Zakona) mogla povjeriti drugoj organizaciji. Prema članu 19 Zakona o nacionalnim parkovima SRCG (,,Službeni list SRCG” broj 6/78). Zajednica je bila obavezna da finansijska sredstva osvaruje iz sopstveih prihoda. NP ,,Lovćen” ostvarivao je sopstveni prihod od sanitarne sječe šuma, ulaznica za Njegošev mauzolej, naknade šteta, kampinga i parking prostora i slično, (prim.aut. moramo imati u vidu da je visina ovih prihoda bila neznatna u odnosu na relane potrebe nacionalnog parka). Dopuna ovih sredstava obezbjeđivana je stalnim godišnjim doprinosima članova Zajednice i preko budžeta Republike, za koju je zakonom bilo predviđeno da može dodjeljivati sredstva svakom nacionalnom parku u Crnoj Gori radi ostvarivanja njihovog zadatka (članom 19 istog zakona). Na bazi detaljne analize prostota Lovćena i njegove podgorine posebno u okviru valorizacije prirodnih dobara i potrebe zaštite, zakonom o izmjenama i dopunama zakona o nacionalnim parkovima (,,Službeni list” SRCG broj 31/88) utvrđene su nove granice NP ,,Lovćen” (član. 4. Zakona).
Granica NP ,,Lovćen” i njegova površina povećana je sa 2.300 ha na 6.400 ha. Pripremom materijala za prostorno plan posebne namjene utvrđena je kontaktna zona u površini 8.200 ha. Ova zona (u tom periodu) nije ozakonjena. Njen status odnosno mjere zaštite, unaprijeđenja i korišćenja utvrdiće se prostornim planovima NP ,,Lovćen.” Novom granicom NP ,,Lovćen” obuhvaćena je i dio teritorije opštine Budva. U posebno zaštićenoj zoni ovog parka na prostoru između Jezerskog vrha, Štirovnika, Trešteničkog vrha, Babljaka i Goliša dozvoljava se sanitarna sječa i obnavljanje šume. Na prostoru izvan zona sa posebnim režimom zaštite dozvoljeno je obavljati radnje u skladu sa programom uređenja nacionalnog parka. Valja istaći da je programom utvrđivanja politike zaštite i režima gazdovanja u ovom nacionalnom parku rađen na osnovu i bazi brojnih granskih studija i daje mišljenje o ovom programu prije njegovog usvajanja davao naučni savjet parka kako je to bilo predviđeno statutom ove Intresne zajednice (Program uređenja NP ,,Lovćen”). Intresna zajednica NP ,,Lovćen” poslovala je u skladu sa zakonom i statutom sve do osnivanja Jvnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore sa sjedištem u Podgorici shodno odluci o osnivanju Javnog preduzeća za nacionalne parkove (,,Službeni list” RCG broj 39/92). Ubrzo po osnivanju Javnog preduzeća, Skupština RCG donijela je odluku o pristupanju izradi prostornog plana područja posebne namjene NP ,,Lovćen.” Pri tome je predviđena i eventualna promjena njegovih granica ukoliko se analizom prostora utvrdi potreba za takvom izmjenom (član. 2 Odluke). Rok za izradu i donošenje ovog plana utvrđen je 31.12. 1993. godine. (,,Nacionalni park ,,Lovćen” prirodna i kulturna dobra” zbornik radova Dimitrije Pejović i Mihailo Vučković izdanje CANU 1993 godine).
Prvi plan razvoja NP ,,Lovćen” uradio je inžinjer A. Krstić 1950. godine posredstvom Ministarstva šumarstva FNRJ, na zahtjev Ministarstva za poljoprivredu i šumarstvo NRCG. (Dopis Ministarstva šumarstva FNRJ broj 4808/49 kao i sačuvano pismo A. Krstića kojim potvrđuje da je primio honorar za izradu elaborata o NP ,,Lovćen” kao i za ,,Biogradska gora” što je veoma zanimljivo). Evidentno je iz gore navedenog da je to zapravo bio prvi ozbiljni elaborat kako bi se donio zakon o proglašenju Lovćena za nacionalni park. Dio ovog elaborata odnsoio se i na konkretna rješenja za uređenje bliže okoline Ivanovih Korita koji je u tom periodu samo parcijalno realizovan. Početkom šezdesetih prvi ozbiljni pokušaj prostornog plana NP ,,Lovćen” uradio je Institut za urbanizam Slovenije u saradnji sa Republičkim zavodom za zaštitu prirode 1982. godine. Ovaj plan usvojen je od strane Naučnog savjeta NP ,,Lovćen.” Međutim, kako izrada plana formalno nije bila usklađena sa Zakonom o planiranju i uređenju prostora SRCG bio je neprimenljiv. U periodu od 1981-1992 godine urađeni su i mnogi drugi granski elaborati, studije, i projekti od čega ćemo navesti samo neke i to: Projekat za rekaptiranje Ivanovih korita, studija zaštite prirode, Program šumsko uređenje radova (1985), Program pošumljavanja i drugi.
Da je svaki detalj bio važan u okviru i sklopu NP ,,Lovćen” najbolje nam svjedoči primjer da je Lovćen tretiran kao ključni objekat u okviru tadašnjeg jugoslovenskog projekta ,,Vegetacijska istraživanja, i kartiranje vegetacije Jugoslavije – dio za Crnu Goru.” Od vremena osnivanja NP ,,Lovćen”, ali i znatno ranije, kroz njegovu istoriju istraživana je flora, fauna, zatim kraški fenomeni, geološka podloga, geomorfologija, hidrologija, speleologija itd. Problem obolijevnja kao i sušenja bukovih šuma u užoj zoni NP ,,Lovćen” takođe je detaljno istraživan. Jedno je sasvim sigurno da je Lovćen kao planina kroz svoju dugu, bogatu, ali i burnu istoriju postao predmet brojnih naučnih ali i kulturno-istorijskih istraživanja, ali i jedan od najljepših fenomena savremene kulturne, a posebno naučne zajednice koja i danas na ovom području želi otkriti sve njegove ,,tajne” i prezentovati ih stručnoj i naučnoj javnosti.