Piše: Vladimir Jovanović
Džon M. Nil (John M. Neale, 1818–1866) je engleski sveštenik, doktor nauka, crkveni istoričar, profesor, književnik i liturgista, rusofil i saradnik Ruske pravoslavne crkve.
Studirao na Kembridžu. U Anglikanskoj crkvi rukopoložen za sveštenika. Radio na zbližavanju Istočno-pravoslavne i Anglikanske crkve. Osnovao fondaciju Anglican and Eastern Orthodox Churches Union, te objavio zbornik pravoslavnih liturgijskih himni („Hymns of the Eastern Church”).
Nilovo djelo je i kapitalna studija „Istorija Svete Istočne Crkve: Opšti uvod”, štampana 1850. godine, sa posvetom ruskome caru Nikolaju I (Николай I). Obavezna je referenca crkvenoga prava i istoriografije Istočno-pravoslavne crkve.
U „Istoriji Svete Istočne Crkve”, naravno, pronašao sam podatke o autokefalnoj Crkvi Crne Gore i predočavam ih savremenoj crnogorskoj javnosti…
Knjiga ima dio prvi, naslovljen „Geografija Svete Istočne Crkve“, poglavljâ „Carigrad i njegove provincije“ i „Informacija o drevnim i savremenim eparhijama Carigrada…“. Tu su objavljeni nalazi dokumentovani podacima iz starijih diptiha Vaseljenske patrijaršije.
Nil piše o hrišćanskoj Mitropoliji (Metropolis) Prevalisa iz rane epohe Vizantije (Istočnoga Rimskoga Cartsva), sa katedrom u Skadaru (Scodra). Katedra je docnije premještena u grad Duklju (Dioclea [Doclea, grčki: Διοκλεία]), pa u Bar (Antibari [Antivari]).
Mitropolija Prevalisa dio je Arhiepiskopije Justiniana Prima, osnovane u rangu autonomne crkvene oblasti 535. godine, dakle u doba kada je Crkva jedinstvena. U osnivačkoj povelji vizantijskoga cara Justinijana I (Ιουστινιανός Α´) navodi se da je u jurisdikciji Arhiepiskopije Justiniana Prima i provincija Prevalis, potonja Dioklija – u kojoj su naši slovenski preci naselili i tu primili hrišćanstvo, a u 11. vijeku oformili svoju prvu nezavisnu državu.
Justinijan je i čuveni kodifikator crkvenoga prava, sagradio je najveću ondašnju crkvu, Svetu Sofiju u Carigradu – proglašen je za svetitelja.
Istorijsko porijeklo autokefalne Mitropolije crnogorske – Crnogorske pravoslavne crkve, čiji je dr Dž. M. Nil savremenik, jeste: svetojustinovska Mitropolija Prevalisa.
Nil nabraja drevna (Ancient) i savremena (Modern) śedištâ eparhija Crkve, na temelju diptiha Vaseljenske patrijaršije. Uz ostale, tu je i Mitropolija Prevalisa, katedre Skadar, Duklja, Lješ („Elissus” – transkribovano od grčkoga Λισσός, Lissos), te Ohrid („Achrida, or Lychnidus”; grčki Αχρίδα, starogrčki Λυχνιδός).
Skadar, Duklja, Lješ, tokom stoljećâ, ponekad i u isto vrijeme, unutar su granica starocrnogorskih država: Dukljanskoga kraljevstva, Zete Balšića i Crnojevića države. Naravno i grad Bar. Skadar je starocrnogorska prijestonica. Nije nepoznato da su se docnije poglavari naše Crkve – mitropoliti na Cetinju – titulisali i kao skenderijski (skadarski), etc.
U vrijeme kada je 1850. objavljena „Istorija Svete Istočne Crkve”, poglavar autokefalne Crnogorske mitropolije – Crnogorske pravoslavne crkve je arhiepiskop i mitropolit, vladika Petar II Petrović-Njegoš.
Ko je, dakle, eklisiološki nasljednik ranovizantijske Mitropolije Prevailisa po diptisima Vaseljenske patrijaršije? Nil piše:
„Crna Gora, autokefalni VLADIKA“.
U originalu:
„Montenegro, autocephalous VLADIKA“.
Objavljujem naslovnicu „Istorije Svete Istočne Crkve: Opšti uvod” dr Džona M. Nila (Part I, London, 1850), te faksimil sa citatom o prejemstvu autokefalne Crkve Crne Gore od drevne Mitropolije Prevalisa (str. 97)…
