Autori: Paul Stronski i Ani Hajms
Ovogodišnja Karnegijeva analiza “Ruska igra na Balkanu” bavi se uticajem Moskve u regionu uključujući i ruskom ulogom u organizaciji puča u Crnoj Gori u oktobru 2016. godine, sa ciljem da se spriječi pristupanje zemlje NATO-u. Jedan od autora analize Paul Stronski je radio kao viši analitičar za rusku politiku u Birou Stejt Departmenta za obavještajne i istraživačke poslove SAD-a, bio je i direktor osoblja za Rusiju i centralnu Aziju pri Savjetu za nacionalnu bezbjednost. Portal Aktuelno po prvi put u regionu objavljuje integralni prevod ove analize.
Ruski način rada na Balkanu: energetika (4)
Energija je primarno ekonomsko sredstvo za ostvarivanje ruskog uticaja u regionu. Dokazana sposobnost Moskve da pretvori energiju u diplomatsko sredstvo zapravo odražava dominantnu ulogu ugljovodonika u ruskoj ekonomiji. Moskva se dugo nadala da će smanjiti svoju zavisnost od Ukrajine kao tranzitne države za izvoz gasa, time što će koristiti jugoistočnu Evropu kao rutu, dok će istovremeno učiniti nekoliko evropskih zemalja zavisnim od ruskog gasa.
Najambiciozniji projekat Rusije bio je gasovod Južni tok, koji je trebao da se proteže od Rusije pa preko Crnog mora u Bugarsku, Grčku, Mađarsku, Srbiju, Sloveniju i Austriju. Predložen 2007. godine, Južni tok je bio znak ruske energetske diplomatije, ali taj projekat nije uspio – djelimično jer je bio više geopolitički nego komercijalni projekat. Gasovod nije bio ekonomski održiv, pretrpio je značajna kašnjenja i na kraju se smatralo da je u suprotnosti sa Trećim energetskim paketom EU, koji je zahtijevao povećanu konkurenciju na evropskim tržištima gasa i električne energije. Uredbe EU su uticale na potencijalnu profitabilnost Južnog toka i sposobnost da obezbijedi finansijska sredstva. Nakon aneksije Krima i uvođenja sankcija Rusiji, njegovo finansiranje se još više iskomplikovalo, pa je Južni tok odložen, a kasnije zamijenjen Turskim tokom, još jednim ambicioznim gasovodom koji ide preko Crnog mora od Rusije do Turske. Ovo je takođe geopolitički projekat koji ističe rastuće veze između Ankare i Moskve. Moskva nastavlja da promoviše mogućnost uključivanja drugih balkanskih država u Turski tok kroz ogranke gasovoda – Bugarska i Srbija su posebno otvorene za ovu ideju.
Osim gasovoda, ruske kompanije su imale više sreće u uključivanju na energetska tržišta sa manje ambicioznim projektima u Bosni i Hercegovini (u daljem tekstu Bosna), Bugarskoj, Rumuniji i Srbiji, gdje su ruske firme ostvarile vlasnički udio ili kontrolni paket akcija u proizvodnji električne energije, projektima za proizvodnju nuklearne energije, rafinerijama i prodaji benzina. U 2008. godini, ruski GaspromNjeft, podružnica Gasproma, preuzela je kontrolni udio u naftnoj i gasnoj kompaniji „Naftna industrija Srbije“ (NIS), u vrijednosti od preko 450 miliona dolara, i kompanija se obavezala da uloži najmanje 600 miliona dolara u NIS. Kritičari su tada tvrdili da je ponuđena cijena bila previše niska i da Beograd vraća Moskvi uslugu za rusku diplomatsku podršku za Kosovo, koje početkom te godine proglasilo nezavisnost. Stiče se utisak da je spremnost Rusije da blokira priznanje Kosova u UN-u i pruži diplomatsku podršku Srbiji u drugim međunarodnim organizacijama olakšala ulazak ruskih energetskih kompanija u energetski sektor Srbije, čime je Moskva obezbijedila veći uticaj.
GaspromNjeft je ulaganjem u NIS stekao imovinu na drugim mjestima u regionu, uključujući podružnice – benzinske pumpe, skladišta, prava na bušenja i istraživanje, predstavništvima u Bosni, Bugarskoj, Hrvatskoj, Mađarskoj i Rumuniji. Ovi objekti obezbjeđuju ruskim privrednim subjektima vidljivo prisustvo šire u regionu, čime se obezbjeđuje naklonost u pokrajinskim zajednicama u kojima ruski pravni subjekti imaju – bilo direktno ili indirektno – udio u važnim lokalnim privrednim društvima.
Rusija je takođe proširila svoje poslovanje na srpski energetski sektor kroz indirektne investicije koje su usmjeravane posredstvom ruskih kompanija koje posluju u EU – mehanizmi koje ruska privredna društva često koriste za ulaganja na Balkanu za koja žele da ostanu anonimna. Ruske investicije u energetiku prenose ruski uticaj i pomažu u izgradnji meke moći, čak i ako se investicija nikada ne realizuje u potpunosti. Ruske investicije u Bosni, na primjer, kanalisane su kroz Republiku Srpsku (RS), entitet u kojem su Srbi većinsko stanovništvo i preko kojeg Moskva pokušava da utiče na politička dešavanja u Bosni. Na osnovu investicija, Rusija je postala peti najveći investitor u Bosni. Ipak, nijesu sve ruske obećane investicije realizovane ili profitabilne. Ruski oligarh Rašid Sardarov obećao je da će uložiti 800 miliona eura u Republiku Srpsku 2011. godine, a njegova kiparska holding kompanija kontroliše najmanje pet energetskih kompanija u RS. Međutim, otvaranje jedne od njegovih obećanih termoelektrana, koja je prvobitno trebala da bude otvorena 2017. godine, se odlaže u nedogled. Ruski Zarubezhneft kontroliše rafinerije nafte u Republici Srpskoj u Brodu i Modriči, najvećoj ruskoj investiciji u Bosni. Iako su ove rafinerije koštale investitore oko 60 miliona dolara od 2016. godine, one i dalje rade. Navedeno sugeriše da je ekonomski profit manje značajan u odnosu na ostvarivanje uticaja u RS. Ova ulaganja obezbjeđuju radna mjesta za bosanske Srbe koji se zapošljavaju u rafinerijama, kao i naklonost prema Rusiji, na osnovu čega rukovodstvo Republike Srpske može da istakne svoje partnerstvo sa Moskvom.
(nastavak slijedi)