Piše: Dragutin Papović
Kako bi u litije zavela što veći broj ljudi, Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori poručuje da je ona vjerska institucija svih pravoslavnih i da nema nacionalne ciljeve. Tako je mitropolit Amfilohije u emisiji „OKO“ na RTSu izjavio: „A crkva kojoj pripadamo se naziva srpskom, ruskom ili grčkom s obzirom na geografsko prisustvo…nema nacionalni karakter“.
U praksi nije tako. Ako pravoslavne crkve dobijaju nazive po geografskom kriterijumu, zašto SPC ne promijeni naziv u Srpsko-Crnogorska pravoslavna crkva? Zar to ne bi bilo poštovanje dvije državne geografije? Ako je Crna Gora pet vjekova bila luča slobode crnogorskom i srpskom narodu, valjda je zaslužila da joj se bar geografsko ime nađe u nazivu zajedničke pravoslavne crkve.
SPC ovo nije htjela da uradi jer je Crna Gora za nju i u geografskom pogledu dio Srbije.
Ako crkva nema nacionalni karakter, zašto je SPC pristala da u najvažnijim državnim aktima Srbije dobije status srpske nacionalne institucije? Kad je to nepravilno prihvatila, zašto makar nije bila korektna prema Crnogorcima i izjavila da će se, pored srpskih, jednako brinuti i za crnogorske nacionalne interese? Da ima bratskih obzira, SPC bi stavila i crnogorsko ime u svoj naziv. Izgleda da takva korektnost i obzirnost nije moguća, jer u SPC ne vlada geografski determinizam već srpski nacionalizam.
Dok se velikodostojnici SPC s jedne strane predstavljaju kao nenacionalni borci za pravoslavne svetinje, s druge strane ponosito kažu da je suština litija u Crnoj Gori borba za srpske nacionalne ciljeve. Tako je mitropolit Amfilohije u izjavi za „Glas Srpske“ (faktički zvanično glasilo Republike Srpske) za litije naveo: „…najedanput, narod se probudio oslobođen straha, a buđenje naroda u Crnoj Gori doprinijelo je jedinstvu sveukupnog srpskog naroda.“ Ako ima nacionalnih Crnogoraca koji učestvuju u litijama onda se oni, prema ovom stavu, bore za jedinstvo srpskog naroda. Ovaj paradoks se može objasniti jedino ako se uoči da SPC te Crnogorce na litijama smatra nacionalnim Srbima koji su se samo privremeno i zabludjelo odvojili u crnogorsku naciju.
Kada je novinar „Glasa Srpske“ pitao mitropolita Amfilohija: „Da li je ova borba protiv spornog zakona prerasla u jednu vrstu borbe za srpski nacionalni identitet?“, mitropolit je odgovorio kratko i jasno: „Apsolutno“. Dodao je da je to borba i za „crnogorski identitet, jer ovo danas nije crnogorstvo, to je montenegrinstvo.“
To je zamaskirana poruka da se pod montenegrinstvom podrazumijeva crnogorska nacija, a pod crnogorstvom oni Crnogorci koji su dio srpske nacije. Velikodostojnici tvrde da je SPC stvorila Crnu Goru i da su litije nastavak borbe za tradicionalnu državu Crnu Goru. Taman kada je možda neko u to i povjerovao, mitropolit Amfilohije se demantovao i rekao da je Crna Gora „novoni kla državica“. Koju državu promoviše i zastupa SPC, objasnio je episkop Joanikije kada je, povodom Dana državnosti Srbije, ambasadoru Srbije u Crnoj Gori poželio „mir i prosperitet srpskog naroda i njegove matične države Srbije“.
Sličnu čestitku nijedan srpski arhijerej nije uputio crnogorskom narodu i državnicima za Dan državnosti ili Dan nezavisnosti Crne Gore. Jasno je zbog čega. Značajno je što je episkop Joanikije saopštio da je Srbija matična država srpskog naroda, a to znači i Srba u Crnoj Gori. Tako (ne)svjesno negira tezu SPC i srpskih političkih lidera da su Srbi autohtoni narod u Crnoj Gori i da su oni stvarali državu Crnu Goru. Ako su autohtoni, onda njihova matična država može biti samo Crna Gora. Ako su stvarali Crnu Goru, zašto im je Srbija matična država? Ne može istovremeno srpski narod biti autohton u Crnoj Gori a da mu je Srbija matična država. Ovo je veliki izazov za Srbe u Crnoj Gori, i pitanje za njih je da li će biti jedan od autohtonih naroda koji su stvarali svoju državu Crnu Goru, ili će biti „Srbi u regionu čija je matica Srbija“, kako ih zvanično tretiraju vlasti Srbije i SPC. Tu tezu je potvrdio i Nikola Selaković, generalni sekretar predsjednika Srbije, koji je naveo da je Srbija „matična država srpskog naroda“.
Neuobičajeno je da je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić bolje nego iko u Crnoj Gori razobličio karakter politike SPC. Dok velikodostojnici SPC u Crnoj Gori litije predstavljaju kao spontani protest vjernika svih nacija, predsjednik Vučić kaže: „Dakle, nemiješanjem u unutrašnje stvari Crne Gore, ali boreći se za prava našeg naroda u Crnoj Gori, za opstanak SPC, ne na nasilan, već na pristojan demokratski, pravni način, čini mi se da smo pronašli najbolju moguću mjeru“. Iako je u prvom dijelu negirao miješanje u unutrašnje stvari Crne Gore, on je u drugom dijelu izjave priznao da je Srbija našla način za borbu. Taj način su litije, pa je jasno ko ih organizuje i podstiče. Prema Vučićevom stavu, učesnici litija se prije svega bore za „naš narod u Crnoj Gori i opstanak SPC“. Da je riječ o srpskom karakteru ovih protesta Vučić je potvrdio i izjavom: „Ako neko dirne u identitet naroda, onda dobije takav odgovor kakav smo vidjeli prethodnih sedmica“.
Zakon o slobodi vjeroispovijesti nije dirnuo u svetinje, nego u monopolski položaj SPC u Crnoj Gori. Zato ovo nijesu građanski protesti protiv zakona, ni litija svih pravoslavnih za svetinje, već klerosrpska kampanja.
Dok SPC u Crnoj Gori nevješto krije činjenicu da su protesti i litije okupljanje na srpskoj crkveno-političkoj platformi, predsjednik Vučić nema problem da to otvoreno kaže. Ta rijetka iskrenost je zbog toga što ne može da obuzda ni sakrije umišljaj da je on najveći srpski vožd, da je Srbiju uveo u zlatno doba i da je uspio da ovlada svekolikim srpstvom. Umislio je da je u borbi protiv Crne Gore nepobjediv, pa onda nema razloga da krije da je izazvao i da usmjerava pobunu SPC u maloj, ali njemu mnogo zamjerenoj Crnoj Gori.
I prosrpska opozicija žestoko protestuje zbog toga što se DPS bavi položajem SPC u Crnoj Gori, ali im je normalno što se SPC miješa u izbore. Tako je predsjednik Pokreta za promjene i jedan od lidera Demokratskog fronta izjavio da su od mitropolita Amfilohija dobili blagoslov da izađu na izbore u Tivtu. Mitropolit je dodao da ako opozicija ne može na jednoj, neka izađe na dvije liste. Po isti blagoslov u mitropoliju idu, ali tajno, i čuveni europrogresivci – Demokrate.
I onda se u mitropoliji ljute kad im se kaže da se bore da Crna Gora bude pravoslavni Iran. Samo su u Iranu i, izgleda, u Crnoj Gori prije donošenja političkih odluka potrebni vjerski blagoslovi. Još samo da se uvede zakonska odredba da se nijedna izborna lista ne može potvrditi ako prethodno ne dobije blagoslov od nadležne vjerske zajednice, i da se Crna Gora prvi put nakon 1851. godine vrati u teokratiju.
Uprkos propagandnim paravanima kojima SPC i njene partije u Crnoj Gori pokušavaju da sakriju suštinu litija, jasno je da litije nijesu borba za čuvanje svetinja, nego borba da se od Crne Gore napravi klerosrpska republika. Svi koji smatraju da je ovo usmjereno, ne samo protiv crnogorske državnosti i protiv građanskog društva, nego prije svega protiv ličnog i porodičnog mira i prosperiteta, moraju se suprotstaviti ovoj politici. To bi, prije svega, trebalo da uradi srpski narod u Crnoj Gori, jer ga je politika SPC dovela u „novi srednji vijek“, u izolaciju i svađu, i jer mu ova politika ne dozvoljava da se uključi u savremeni svijet i savremenu kulturu.
Najveći problem je što ovako ustrojena SPC i s ovakvom politikom nanosi štetu i Srbiji i Crnoj Gori. Njoj je neophodna temeljna reforma. Za početak, svi koji žele da žive u mirnoj, građanskoj i evropskoj Crnoj Gori, moraju odbiti naopaku politiku SPC.
(Autor je istoričar i poslanik DPS u Skupštini Crne Gore)