Piše: Milorad Popović
Pokušaji državnih udara 2015. i 2016. godine, te Moleban revolucija 2020. godine, nijesu imali za cilj samo smjenu dugovremenog režima, koji je od 1997. personifikovao Milo Đukanović, nego, prije svega, revolucionarne promjene duhovne, ideološke i političke paradigme na kojima je, nominalno, stvorena nezavisna Crna Gora 2006. godine. U tom opsežnom planu duhovne, kulturno-nacionalne i spoljnopolitičke preobrazbe, prioriteti svih prioriteta su uništenje crnogorske nacije, otklon od modernističkih ideologija i Zapadnih kulturno-ideoloških koncepata i ponovno vraćanje u “srpsko-ruski svet”. Ovi ciljevi kauzalno su povezani, i nakon formirane Krivokapićeve Vlade, 3. decembra 2020, sprovode se brutalno – i efikasno.
Ovoga puta nećemo se baviti jedinstvenim fenomenom, barem u evropskom kontekstu, koji će objasniti kako su pobjednici referenduma za nezavisnost nakon samo nekoliko godina, inicijativu u duhovno-propagandnoj sferi prepustili poraženoj manjini. Jer, uzroci propasti suverenističke, prozapadne opcije, zahtijevaju obimnu studiju koja će tretirati sve relevantne aspekte u potonjih deset godina – od osnivanja Foruma 2010, čiji je ideolog bio Miodrag Perović, a politički pokrovitelj Žarko Rakčević – koji su doveli do kraha građanske, multetničke koalicije. Naime, dogodio se jedan ambivalentan proces: koliko je država na spoljnopolitičkom planu postizala uspjehe – liderstvo u evropskim integracijama i dobijanje pozivnice za članstvo u NATO – toliko se rastakala na unutrašnjem planu.
No, sve do 30. avgusta 2020. Đukanovićevu vlast pokazivala je zavidnu taktičku umješnost u očuvanju vlasti, a bila je i miljenica Fortune: sticajem neobično srećnih okolnosti spriječen je državni udar na dan izbora 16. oktobra 2016., u kojem su učestvovali ruski obavještajci, srpski psi rata i domaći ekstremisti. No, ni ova smrtonosna prijetnja, kako se moglo očekivati, nije konsolidovala crnogorsku vlast: nesposobnost da se ideološki i kadrovski reformišu, kao i nepovoljne spoljnopolitičke okolnosti, uslovljene pobjedom Donalda Trampa u Americi – ubrzale su proces njenog truljenja i opadanja.
Nova vlast, koju je u Ostroškom manastiru miropomazao Amfilohije Radović, u čijem su sastavljanju, osim jereja i svještenika SPC, učestvovali i inostrani politički i obavještajni centri, opozicioni veterani, članovi paravojnih formacija iz prošlih ratova, aktivisti NVO sektora, razna esnafska udruženja, potpomognuti finansijski, propagandno i diplomatski iz Beograda i Moskve, nakon nezapamećneno brutalnog hibridnog rata – koji do danas ne prestaje – ostvarili su 2020. ono što, sticajem okolnosti, nijesu u ruskoj vojno-obavještajnoj operaciji 2016, operativno planiranoj na teritoriji Srbije.
Ovi centri, nakon pobjede na parlamentarnim izborima 30. avgusta, postavili su ključne smjernice i odredili njene nosioce u Crnoj Gori: Srpsku pravoslavnu crkvu i Demokratski front. Prvobitni plan su im unekoliko poremetile neke Zapadne ambasade u Podgorici, koje se nijesu saglasile sa nominalnom participacijom DF u Vladi, ali se to nije odrazilo na ideološku profilaciju i strateške ciljeve nove Vlade. Jer su, mutatis mutandis, najvažniji resori za svaku prevratničku vlast, sektori prosvjete i kulture, ostali u sferi kaluđera i popova, koji rukovode preko bivših ministranata mitropolita Amfilohija, a Demokratski front je, preko Dritana Abazovića – koji je lutka na koncu – prigrabio sektor bezbjednosti i djelove pravosudnih organa. Svjedoci smo da se između Krivokapićeve Vlade i nekih čelnika DF, s vremena na vrijeme, događaju izvjesna neslaganja, čarke, čak i prijetnje da će Vladi uskratiti podršku, ali, očigledno, centri iz bliskog ili malo daljeg inostranstva, zahvaljujući kojima i obnašaju vlast, blagovremeno “ispeglaju” stvarne ili fingirane sukobe u POdgorici.
Imperativi u prvih 100 dana
Lajtmotiv nove vladajuće strukture je da u prvih 100 dana, milom ili silom, regularno ili neregularno, iz državnih institucija uklone stare kadrove, naročito u bezbjednosnom, pravosudnom i kulturno-obrazovnom sektoru. Jer, oprobana taktika, u prvim danima vlasti, svih revolucionarnih režima je, dok su snage poraženih u stanju šoka i konfuzije, a inostrani faktori se još prilagođavaju novoj stvarnosti, da nemilosrdno, pod izgovorom borbe protiv kriminala i zloupotrebe bivših vlasti, osvoje glavne institucije, ekspresno postave svoje najpovjerljivije ljude, promijene zakonski okvir, ili njegov dio koji ne korespondira s novom stanjem.
Tako su poslije samo mjesec dana promijenili Zakon o slobodi vjeroispovijesti i, time, Srbiji poklonili nekoliko stotina pravoslavnih crnogorskih svetilišta; poništili su prvostepenu presudu za pokušaj državnog udara 16. oktobra 2016; nezakonito su smijenili rektora Univerziteta Crne Gore, na čije mjesto je došao predsjednik Matice srpske; spojili su resore prosvjete i kulture, dva vitalna resora za razvoj svakog modernog društva i nacije, i dodali im još nauku i sport(!); na čelo ANB, tajne policije države koja je članica NATO, postavljena je osoba iz Demokratskog fronta, čiji su lideri optuženi za pokušaj državnog udara koji je trebalo da spriječi ulazak Crne Gore u Sjevernoatlansku alijansu; skupštinskim Odborom za bezbjednost presjedava Milan Knežević, koji je prvostepeno bio osuđen za pokušaj državnog udara. Napravili su još jedan presedan koji nije zapamćen od Boljševičke i Islamske revolucije: pozvali su u Crnu Goru sve ambasadore sugerišući im da uzmu karte u jednom pravcu, i već ih skoro dva mjeseca drže konfinirane u domovini, iako su im familije ostale u zemljama, u kojima nominalno još predstavljaju Crnu Goru.
Dakle, institucionalno je pripremljen teren za vraćanje Crne Gore u okrilje srpskog i ruskog sveta. (Od svih zacrtanih planova nova vladajuća struktura, zbog otpora Evropske Unije, jedino još nije uspjela smijeniti Milivoja Katnića, specijalnog tužioca, koji je imao glavnu ulogu u otkrivanju i procesuiranju aktera planiranih terorističkih aktivnosti). Postoje takođe spekulacije, na osnovu određenih poteza u sferi ekonomije, da dugoročni cilj onih koji su kadrovirali Krivokapićevu Vladu, nije samo odvojiti Crnu Goru od evroatlanskih integracija, nego je učiniti i ekonomski neodrživom. U prilog tome navodi se, bez prethodne najave i odobrenja Skupštine Crne Gore, netransparentno zaduživanje države od blizu milijarde dolara, kao i likvidacija Montenegro erlajnsa, koji je bio od strateške važnosti za turističku privredu. Ukidanje aviokompanije, u neku ruku, ima sličnosti s likvidacijom pomorske flote devedesetih godina, od koje je Socijalistička republika Crna Gora imala veći prihod nego od turizma.
Već je rečeno da se kadrovska politika novih vlasti, naročito u sferi propagande, finansija, kulture, prosvjete i bezbjednosti, bazira na djelatnicima koji su ideološki neprijatelji Zapadne demokratije ili su ucijenjeni od Beograda. Oni su spremni – u dobroj mjeri to već i praktikuju – da na svaki način difamiraju, omalovažavaju, egzistencijalno ugrožavaju, pa i progone politički nepodobne djelatnike: istina, politički ih javno ne inkriminišu, nego nalaze druge razloge, najčešće povezanost sa organizovanim kriminalnim organizacijama, zloupotrebom službenog položaja, itd. (Hibridni totalitarizam ne sprovodi masovnu revolucionarnu represiju iranskog ili boljševičkog tipa: autoritarni režimi inkriminišu i medijski satanizuju pojedince ili manje grupe koji personifikuju bivšu vlast ili ih smatraju opasnim za postojeće stanje).
Dakle, stratezi nacionalne asimilacije Crnogoraca, to jest, povratka Crne Gore u “srpski i ruski svet” očigledno su pripremali određene ljude za ključna mjesta u ideološko-represivnom sistemu i prije nego što su osvojili vlast. Uz to, kreirali su sistem koji je pogodan za denacionalizaciju i provincijalizaciju Crne Gore. Jer, nije slučajno da Crna Gora i AP Vojvodina imaju isti broj, dvanaest ministarstava; ili, da su u novoj crnogorskoj Vladi, u jedan resor stavljeni prosvjeta, kultura, nauka i sport, a da u domenu ekonomije i finansija Vlada ima pet ministarstava!?
Da je u pitanju nacionalna destrukcija, provincijalizacija Crne Gore, čak ispod nivoa AP Vojvodine – u Vladi Vojvodine odvojeni su resori kulture i prosvjete! – to jest, marginalizovanje i uništenje svih autohtonih duhovnih i kulturnih vrijednosti, kreativnih stvaralaca i organizacija koje se suprotstvaljaju velikosrpskoj asimilatorskoj ideologiji, zorno pokazuje trenutno stanje u domenu kulture.
Aktuelna ministrarka obrazovanja, kulture, nauke i sporta, koja je odnedavno postala državljanka Crne Gore, nije izabrana na tu funkciju samo zbog njenog klerikalnog svjetonazora i fašistoidnih pogleda na nacionalne Crnogorce. Od nje se, naime, zahtijeva da insitucionalno, i na svaki drugi način, urniše sve što nije eminentno srpsko ili što neće pristati na kolaboraciju s velikosrpskim režimom. Stvoren je svojevrsni Index Librorum Prohibitorum, pojedinaca i organizacija koje pokazuju vitalnost, relevantnost i sposobnost da kreativno unaprijeđuju kulturne vrijednosti koje su od posebnog značaja za savremeno stvaralaštvo, kao i kritičke istraživače nacionalne kulturne baštine.
Gospođa ministrica je u resoru kulture najprije smijenila sve rukovodioce: državnog sekretara i direktore direktorata za kulturno-umjetničko stvaralaštvo, kulturnu baštinu, projekte od kapitalnog značaja, a umjesto njih postavila penzionisanog univerzitetskog profesora D. K., koji je u slobodno vrijeme kafanski muzikant i pozorišni amater! Tako, u nekadašnjoj zgradi Ministarstva kulture na Cetinju, impozantnoj palati sagrađenoj u prvoj polovini 20. vijeka, vlada kafkijansko ozračje. U tom (pod)ministarstvu, dakle, nema nijednog rukovodioca, nijednog odgovornog lica – “spoljni ekspert za kulturu”, tačnije ideološki komesar, angažovan po ugovoru o djelu nema oficijelnih ovlašćenja – i danas u ovoj ustanovi niko nije vlastan pokrenuti bilo kakvu inicijativu, potpisati bilo kakav akt, pa ni narudžbu papira za komjutere ili sredstva za higijenu.
Dakle, cijelom resoru kulture četvorostruka ministrica pristupa isključivo ideološki, odnosno represivno, kako je kazala ministrica “detektivski”. (“Spoljnog eksperta za kulturu”, ministrica je pohvalila da je obavio “sjajan detektivski posao”!?) Dakle, penzionisani “ekspert” nije poslat u Ministarstvo da se bavi kulturnom politikom, na primjer, da “snimi” kreativne potencijale i prioritete u domenu savremenog stvaralaštva, prepozna nosioce kulturnog razvoja u pojedinim oblastima, predloži budžet za 2021. godinu… nego da insinuira, kompromituje i onemogući dalje djelovanje određenim stvaraocima i organizacijama, politički i nacionalno nepodobnim.
Taj penzioner, koji je svojevremeno asistirao doglavnicima Vojislava Šešelja na Beogradskom univerzitetu u progonu profesora koji su bili opozicija zločinačkoj crveno-crnoj koaliciji, ponovo se prihvatio zadataka da kopromituje i diskriminiše protivnike režima: ovaj put stavio je na stub srama OKF, jedinog relevantnog izdavača savremene književnosti u Crnoj Gori, zbog političkih stavova njegovog direktora, a pokušao je uskratiti stečena prava profesoru Adnanu Čirgiću, dekanu Fakulteta za crnogorski jezik i književnost, institucije koja je glavni nosilac kulturnog pokreta otpora velikosrpskom nacionalizmu. Cilj ministrice i njenog “eksperta” je – kao što to rade njihove kolege u domenu ekonomije, pravosuđa, diplomatije – po svaku cijenu, uništenje FCJK i OKF, koje smatraju opasnim žarištima “crnogorskog separatizma”, tačnije otpora klerofašističkom negiranju crnogroske nacije i kulture.
Ovako bahati i brutalni metodi u nas se ne pamte od rane staljinističke etape Komunističke partije Jugoslavije, kad su agitpropovci “češljali” biografije reakcionarnih pisaca, slikara, muzičara, likvidirali izdavačke kuće, časopise, zabranjivali knjige… Jednako je skandalozna činjenica da, u posljednja tri mjeseca, od ustoličenja Krivokapićeve Vlade, nije održan nijedan kulturni događaj u Crnoj Gori, u kojemu participira Ministarstvo kulture i nacionalne ustanove kulture – osim tragikomičnog obiljažavanja stogodišnjice “upokojenja kralja Nikole” – jer, svim tim institucijama obustavljena su sredstva za redovnu produkciju, kulturnu razmjenu, tehničko održavanje, restauraciju kulturne baštine…
Ipak, vanjski ideolozi prevrata u Crnoj Gori, uprkos revnosti ministara, pokazuju nervozu i brže-bolje namjeravaju krenuti u treću etapu srbizacije i rusizacije Crne Gore. Nespokojnost djelimično pokazuju zbog nesposobnosti Vlade koju dominantno čine fanatici i šarlatani – koliko su pogubni udruženi fanatizam i šarlatanstvo pokazuje i činjenica da, prema statistikama Svjetske zdravstvene organizacije, Crna Gora je među dvije-tri zemlje s najvećim brojem zaraženih i umrlih na svijetu – ali mnogo više zbog političke promjene u Sjedinjenim Američki Državama. Jer, nova američka administracija ima potpuno oprečnu spoljnopolitičku strategiju, u odnosu na izolacionizam Donalda Trampa, koji je umnogome pogodovao ruskom ekspanzionizmu prema Zapadnom Balkanu.
Neizvjesnosti oko dovršetka procesa utapanja Crne Gore u “srpski i ruski svet”
Stoga, velikosrpski ideolozi su u toku tekuće kalendarske godine planirali četiri strateška zadatka: popis stnovništva, na kojemu bi različitim metodama pritiska, ucjena, podmićivanjem promijenili nacionalnu strukturu u korist Srba; izmjenu Zakona o državljanstvu, prema kojemu bi se, na osnovu rođenja, porijekla, rodbinskih odnosa, u crnogorsko državljanstvo upisalo još 150-200 000 Srba iz Srbije i Bosne i Hercegovine; prodaju ili zakup Luke Bar Srbiji, na devedeset devet godina; prodaju Elektroprivrede Crne Gore srpskom EPS. Ukoliko bi se ostvarili ovi planovi crnogorska nacija bi nestala u narednih dvadesetak godina, a daljna politička inercija države u kojoj bi ideološko-duhovna osovina bila SPC i kriptočetničke stranke neminovno bi je vodila prema uniji sa Srbijom, po uzoru na savez Rusije i Bjelorusije.
No, velika geopolitička preslagivanja nakon pobjede Džoa Bajdena, na predsjedničkim izborima u novembru 2020. usloviće nova američka spoljnopolitička strategija koja će se graditi na snaženju jedinstva i operativne moći Sjevernoatlanskog saveza i strateškom partnerstvu SAD sa Evropskom unijom. U tom kontekstu značaj Zapadnog Balkana – pa i Crne Gore – stubokom se mijenja u prioritetima “Zapadne politike”. Ovo je potvrdio i Filip Bridlav, bivši vrhovni komandant NATO: “Ovu godinu obilježiće sukob između Zapada i Rusije za budućnost jugoistoka Evrope”. Bajdenova administracija, za razliku od Donalda Trampa, koji je kazao da bi “Crnogorci mogli izazvati treći svjetski rat (!)”, neće dozvoliti ruski uticaj na Jadranskoj obali.
Crna Gora dosad nije imala strateškog saveznika, ali promjenom američke politike prema ruskoj ekspanziji na Balkan, akcije Crne Gore u međunarodnom kontekstu značajno će se povećati. Biće više nego dosad u fokusu Zapada i u neku ruku naći će se u sličnoj poziciji kao u doba knjaza Danila. No, ne treba biti lakomislen i povjerovati da će Moskva, i pogotovo Beograd, koji na Crnu Goru, barem 150 godina, uvijek gleda kao na plijen – lako odreći svojih pretenzija. Naprotiv, može se očekivati da će velikosrpski režim, nesposoban ili nezainteresovan da rješava politička i socijalna pitanja, podstaći svoje marionete u Podgorici da krenu u masovnu represiju, grublja šikaniranja po nacionalnoj i političkoj osnovi, čak i likvidacije viđenijih indipendista, kako bi strahovladom, u blickrigu, završio svoje još nedovršene ciljeve.
Zato crnogorski odgovor mora biti odlučan i srazmjeran: kroz organizovani građanski otpor koji posebno mora voditi računa o interesima pripadnika manjinskih naroda. Jedino na taj način će se spriječiti promjena Zakona o državljanstvu, te rasprodaja strateških nacionalnih resursa. Takođe, treba masovno bojkotovati popis stanovništva, ukoliko se ne obezbiijedi njegov inostrani nadzor. Paralelno s ovim akcijama, predsjednik države, opozicione političke stranke, nevladine organizacije iz domena ljudskih prava, trebaju svakodnevno ukazivati na besprizorni šovinizam i kleronacionalizam koji je pod pokroviteljstvom vlasti uskraćuje individualna i kolektivna prava nesrpskim građanima.
Na taj način će se proširiti spoznaja o opasnosti stvaranja novog kriznog žarišta na Balkanu, o čemu, zasad, glasno govore tek nekolicina intelektualaca i novinara iz prostora ex Jugoslavije, te par američkih analitičara bliskih Bajdenovoj administraciji, poput Januša Bugajskog ili Danijela Servera. Ovi glasovi, ukoliko se dovoljno često i glasno ponavljaju, neće ostati bez odjeka, jer Crna Gora nije otok na Atlantiku, i njena sudbina je povezana sa ostalim pitanjima u širem regionu, pogotovo s mogućim scenarijima rješavanja bosanskohercegovačkog rašomona.
Od ključne važnosti je ukazivati, urbi ert orbi, prirodu sadašnjeg režima, i zbog toga što aktuelni režim ima za spoljnu upotrebu prozapadnu retoriku, a kući nemilosrdno progoni političke protivnike. Jer, u sjedištu EU, nakon javnih simpatija prema novoj vladajućoj koaliciji koja je poslije toliko godina smijenila režim Mila Đukanovića, polako sazrijevaju spoznaje o prirodi nove većine koja je, uz prećutnu saglasnost Zapada, instalirana nakon brutalnog miješanja Beograda, a posredno i Moskve, u unutrašnja pitanja Crne Gore, članice NATO i kandidata za EU.
Činjenica da su Zapadne zemlje tolerisale tako dugovremene i grube atake na Crnu Goru, iznenadila je mnoge dobronamjerne ljude koji dovoljno ne poznaju istoriju modernog Zapada: liberalne demokratije ponekad sporo spoznaju – ponekad su i ravnodušne – nasilnu prirodu političkih promjena i u zemljama Stare Evrope, kamoli evropske periferije i tzv. Trećeg svijeta. No, za razliku od totalitarnih društava, demokratski lideri znaju i da priznaju greške. Bez obzira što to ponekad čine prekasno, i što je cijena često preskupa.
Ukoliko, pak, iz Podgorice stignu relevantne činjenice do velikih Zapadnih centara moći, i prosječnom briselskom činovniku neće biti teško razumjeti crnogorske kontroverze. Jer Krivokapićeva Vlada, čiji se ideološki agensi temelje na antizapadnoj, klerikalnoj i kriptočetničkoj ideologiji, nije u stanju dugo voditi dvostruku politiku: nominalno demokratsku i prozapadnu, a u stvarnosti antidemokratsku i antizapadnu.
No, za precizno razumijevanje unutrašnjih prilika u Crnoj Gori, kao i vizije na koji će se način izaći iz aktuene krize, neophodno je dijalektičkim poimanjem istorijskog procesa, poimati i širu međunarodnu sliku, koja je uvijek bila presudna za sudbinu malih balkanskih naroda. Ergo, Evropa, od Napoleonovih ratova – ne samo u pitanju Balkana – nikad nije imala jedinstvenu spoljnu politiku, niti jedinstvene strateške prioritete: sve dok se Sjedinjene Američke Države nijesu uključile u Prvi svjetski rat, na strani zemalja Antante. Povratkom Bajdenove Amerike na stare savezničke pozicije, stvara se realna perspektiva da se tzv. Stara Evropa harmonizuje, i da se pacifikuju potencijalna krizna žarišta na njenoj periferiji. (Rat koji je početkom devedesetih krenuo srpskom agresijom na Sloveniju, Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu, još bi možda trajao da se Amerika 1995. nije snažno uključila).
U tom kontekstu, realno je očekivati da jačanje proevropskih snaga i u Crnoj Gori, jer ova mala zemlja nema samo dragocjen istorijski kapital, nego i savremene vrijednosti, koje su od posebnog značenja – prije svega empirijski dokazani multuetnički sklad – ne samo za njene građane, nego i za prosperitet cijele Jugoistočne Evrope.