Studija “Mapiranje lažnih vijesti i dezinformacija na Zapadnom Balkanu i identifikovanje načina za efikasnu borbu protiv njih” objavljena je 3. decembra na sajtu Evropskog parlamenta. Njeni autori bavili su se dešavanjima i dezinformacijama na prostoru Zapadnog Balkana u periodu 2018 – 2020. godine.
Nezavisni eksperti izradili su studiju za potrebe Spoljnopolitičkog odbora Evropskog parlamenta analizirajući informaciono okruženje u šest država Zapadnog Balkana: Albaniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Kosovu, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji.
Digitalni forenzički centar (DFC) bavio se iznesenim konstatacijama o Crnoj Gori. Uočeno je da studija obiluje šturim informacijama, jednostranim zaključcima i netačnim podacima u dijelu koji se tiče Crne Gore, a koji kao takvi mogu zamagliti sliku i razumijevanje informacionog okruženja u našoj zemlji, saopšteno je iz DFC-a.
“Stoga se DFC obratio kancelariji delegacije Evropske unije u Crnoj Gori upitom za pojašnjenja o konkretnim djelovima navedenim u studiji. Dobili smo odgovor da oni nisu učestvovali u izradi studije, te da se obratimo Evropskom parlamentu. DFC je potom kontaktirao Evropski parlament koji nas je uputio na akademskog koordinatora studije. Njegov odgovor je da studija predstavlja akademski proizvod, te da ne oslikava zvaničan stav EU, što svakako ne umanjuje činjenicu da ista sadrži određene propuste.
S obzirom da su pojedini crnogorski mediji preuzeli izvorni Izvještaj sa sajta EP, zbog čega je stručnoj i laičkoj javnosti predstavljena neistinita slika o našoj zemlji, DFC je u cilju objektivnog informisanja uradio analizu spornih ključnih dijelova studije”, navodi se u saopštenju.
Sporne tačke u studiji
– Informacije iz navedenih referenci izvučene iz konteksta
– Informacije iznesene van okvira posmatranog perioda
– Večernje Novosti i Kurir predsavljeni kao crnogorski mediji
– Portal Danas predstavljen kao medij koji podržava koaliciju ZBCG
– Fejsbuk nije značajno zastupljena mreža u Crnoj Gori
– Vlada Crne Gore objavila imena prvih slučajeva korona virusa u Crnoj Gori
– Većina dezinformacija u Crnoj Gori dolazi iznutra
– U jeku predizborne kampanje, najveći broj dezinformacija se odnosio na druga pitanja, najviše na COVID-19
Netačni podaci o medijima i popularnosti Fejsbuka
U sklopu potpoglavlja Mapiranje dezinformacija na Zapadnom Balkanu, u dijelu koji se odnosi na Crnu Goru, navodi se da su Večernje Novosti i Kurir crnogorski mediji, što je netačno, jer je riječ o portalima i redakcijama sa sjedištem u Beogradu, saopšteno je iz DFC-a.
“Navedeno je i da portal Danas, takođe iz Srbije, podržava koaliciju Za budućnost Crne Gore (ZBCG). Na osnovu analiza i monitoringa DFC-a, portal Danas je prepoznat kao nezavisan medij koji svojim izvještavanjem uoči i tokom posljednjih izbora u Crnoj Gori nije zagovarao ni jednu političku opciju. Dodatno je DFC kontaktirao redakciju Danasa, odakle nam je saopšteno da su informacije navedene u studiji netačne.
S druge strane, interesantno je da se u analizi o dezinformacijama u Crnoj Gori ne pominju ni Borba ni IN4S, prosrpski mediji u Crnoj Gori, prepoznati po širenju obmanjujućeg sadržaja.
Jedan od zaključaka studije je i da mediji iz Srbije generalno podržavaju koaliciju ZBCG. Budući da tačan period analiziranja nije precizno naveden, a da je studija kompletirana 19. novembra 2020. ta tvrdnja je samo djelimično istinita.
Tačno je da su mediji iz Srbije u predizbornom periodu u Crnoj Gori promovisali koaliciju ZBCG, ali je narativ promijenjen ubrzo nakon izbornog ishoda. Iako vodeće političke figure te koalicije, Milan Knežević i Andrija Mandić, i dalje imaju podršku medija iz Srbije, lider koalicije Zdravko Krivokapić je redovno na meti tamošnjih portala i tabloida, o čemu je DFC već pisao”, piše u saopštenju.
U studiji se takođe ističe da Fejsbuk nije naročito popularna društvena mreža u Crnoj Gori.
“Međutim, podaci DFC-a govore suprotno. Broj ljudi do kojih se može doći putem oglasa na Fejsbuku iznosi 400.000 za decembar ove godine. S obzirom da Crna Gora ima oko 630.000 stanovnika, taj podatak svjedoči o značajnoj aktivnosti na Fejsbuku”, piše u saopštenju.
Akteri bivše vlasti stavljeni u pogrešan kontekst
U studiji je navedeno da je predsjednik Crne Gore Milo Đukanović širio dezinformacije o aferi državni udar 2016. godine i time doprinio da se Milan Knežević i Andrija Mandić, bez konkretnih dokaza, nađu na listi osuđenika (proces još nije završen, čeka se odluka Apelacionog suda, op.a.), saopšteno je iz DFC-a.
“Kao referenca za tu konstataciju navedena je analiza pod nazivom Visiti o koncu: ruska strategija za destabilizaciju Crne Gore,koju je objavio Institut za istraživanje spoljnih politika. Međutim, uvidom u navedenu analizu ustanovljeno je da nigdje nije bilo riječi o tome da je predsjednik Đukanović širio dezinformacije oko državnog udara 2016. godine, niti se ta analiza bavi njegovom povezanošću sa optužbama Kneževića i Mandića.
U studiji je navedeno i da su iz Vlade Crne Gore procurile informacije o identitetu prvih slučajeva oboljelih od korona virusa u državi u martu 2020. godine. U članku sa portala Balkan Insight, koji je naveden kao referenca, istaknuto je da su identitet oboljelih osoba objelodanili korisnici društvenih mreža, a ne Vlada Crne Gore.
Iako su autori studije naveli da je Crna Gora predmet značajne spoljne dezinformacione aktivnosti (pokušaj državnog udara 2016, pristupanje NATO 2017 i u manjoj mjeri izbori 2020), ostaju pri stavu da dezinformacije u najvećoj mjeri dolaze iznutra i da predstavljaju značajnu alatku za unutrašnje političko nadmetanje.
Ipak, budući da je poznato kolika je popularnost i čitanost medija iz Srbije u Crnoj Gori, a koji su prepoznati po plasiranju tendencioznih objava i dezinformacija, evidentno je da nam veliki broj takvih sadržaja dolazi spolja”, piše u saopštenju.
Površno o izborima 2020.
Studija se bavila i avgustovskim parlamentarnim izborima u Crnoj Gori, ali nedostatak informisanosti o tom periodu je takođe vidljiv, navode iz DFC-a.
“Nedovoljno podataka u slučaju Crne Gore, kako su naveli, ih je spriječilo da pruže detaljnu analizu izbora, iako je DFC sproveo veliki broj analiza i istraživanja na tu temu.
Nelogično je i da su autori studije naveli da nisu mogli da iskoriste navedene alatke otvorenih izvora u slučaju Crne Gore, jer je upravo njih DFC, pored ostalih, iskoristio da bi pratili izbore i analizirali društvenu mrežu Fejsbuk i medijsku scenu. Time je mjeren porast aktivnosti stranica i grupa političkih partija koje su učestvovale na parlamentarnim izborima, kao i novac utrošen na reklame.
U studiji je obrađena i dezinformacija o piši-briši olovkama (u kontekstu izbora) kojom se bavio portal Raskrinkavanje.me, a koja je istrgnuta iz konteksta. Poruka koja je kružila društvenom mrežom Fejsbuk nije se odnosila na pokušaj zastrašivanja birača da ne izađu na birališta, kako je navedeno u studiji.
Porukom su upozoravani građani o samom postojanju takvih olovki i mogućnosti da njihov glas bude obrisan i prepravljen, uz savjet da nose vlastite, kako do prepravljanja ne bi moglo doći. Činjenica je da su i mediji i političari i aktivisti podsticali građane da izađu na ovogodišnje izbore, čak i više nego tokom prethodnih izbornih ciklusa, sa jednim od osnovnih narativa da su ovogodišnji izbori borba za opstanak države.
Netačan je i zaključak autora da je najveći broj dezinformacija tokom avgustovskih izbora bio usmjeren pogotovo na korona virus. DFC je od sredine avgusta vodio blog posvećen izborima, odakle je vidljivo da dezinformacije oko korona virusa nisu bile prisutne u značajnoj mjeri. Dodatno, analize objava medija iz Srbije i Crne Gore tokom avgusta 2020, koje je sproveo DFC, ukazuju da su glavne teme tekstova bile: izbori, kriminal i korupcija, odbrana svetinja i turizam.
Dodatno, autori studije navode da je jako teško precizno utvrditi dezinformacije u Crnoj Gori, posebno zato što ne postoji obimna literatura. Međutim, Digitalni forenzički centar, čije su analize navedene u referencama studije, ali površno predstavljene, raspolaže zavidnim obimom analiza, tekstova i infografika koji predstavljaju kvalitetnu literaturu za istraživanje informacionog i dezinformacionog okruženja u Crnoj Gori.
Rezime Digitalnog forenzičkog centra je da se usljed nedorađenih informacija u studiji Mapiranje lažnih vijesti i dezinformacija na Zapadnom Balkanu i identifikovanje načina za efikasnu borbu protiv njih kreira pogrešna slika o informacionom i dezinformacionom okruženju u Crnoj Gori. Nedovoljno obrađena politička i društvena situacija u Crnoj Gori navodi na sveopšti utisak da autori nisu upoznati sa prilikama u našoj zemlji”, piše u saopštenju.