Ideja o ponovnom uspostavljanju samostalne pravoslavne crkve u Crnoj Gori potpuno je prirodna i zasnovana na istorijskim činjenicama, ali opozicija će listom biti protiv, jer nije kadra prihvatiti bilo kakvu inicijativu koju pokreće predsjednik Milo Đukanović, ocijenio je u intervjuu za Pobjedu advokat Nikola Martinović.
Upozorava da, ipak, treba biti oprezan sa idejama pomirenja, ukazujući da patriotizam i izdaja, antifašizam i kolaboracija, zločinac i žrtva se ne mogu bilo kakvim kompromisima ujediniti.
“Oprostiti grešku, pa i izdaju je ljudski i potrebno, ali ne po cijenu da se zločini izjednače sa borbom za identitet i prosperitet. Radi budućih generacija i stabilnosti Crne Gore, takve dileme se moraju argumentovano i dosljedno otkloniti”, ističe Martinović.
Predsjednik Crne Gore Milo Đukanović ponudioje svojevrsnu platformu za rješavanje crkvenog pitanja formiranje pravoslavne crkve Crne Gore. Smatra da bi crkva bez nacionalnog predznaka stavila tačku na podijeljenost pravoslavnih vjernika. Kako gledate na tu inicijativu?
MARTINOVIĆ: Pravoslavlje u svijetu, za razliku od Rimokatoličke crkve, obilježeno je nacionalnim predznakom i potpuno je prirodna i na istorijskim činjenicama zasnovana ideja o ponovnom uspostavljanju samostalne pravoslavne crkve u Crnoj Gori. To nije pitanje hrišćanske dogmatike ili vjerovanja, već prvenstveno organizaciono-političko pitanje. Kao što je današnja Srpska pravoslavna crkva 1922. godine uspostavljena zbog političkih i društvenih promjena nastalih završetkom I svjetskog rata, koje su i eksplicitno navedene u tomosu Vaseljenske patrijašije, tako isti argumenti važe i danas, nakon uspostavljanja Crne Gore kao posebne i nezavisne države. Balkan je izvanredan primjer metamorfoze organizacije pravoslavne crkve u zavisnosti od političkih prilika, odnosno promjena državnih granica, počev od Ohridske arhiepiskopije u Otomanskom carstvu do eparhija u Austrougarskom carstvu koje su bile organizacioni dio Vaseljenske, a ne drugih tada postojećih pravoslavnih crkava.
Poglavari dvije pravoslavne crkve u našoj zemlji Crnogorske pravoslavne crkve, koja je obnovljena 1993. i Srpske pravoslavne crkve, u razgovoru za Pobjedu kategorično su odbacili, kao neprihvatljivu, ovu ideju. Zašto je, prema Vašem mišljenju, njima ova inicijativa neprihvatljiva?
MARTINOVIĆ: Iako je hrišćanskom kleru dogmatski zabranjeno bavljenje politikom, oči gledno je da se visoki klerikalni krugovi u Crnoj Gori, direktno i otvoreno bave politikom. Episkopat Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori u potpunosti slijedi stav Srpske patrijaršije koja nezavisnu Crnu Goru vidi kao prolaznu tvorevinu nastalu sticajem nesrećnih okolnosti po srpski narod. Iako ima sveštenika i episkopa koji ne dijele takav stav SPC, oni ćute jer u crkvi nema demokratije kakvu očekujemo.
Odlučivanje u crkvi je uslovljeno hijerarhijom koja je centralizovana u sjedištu SPC u Beogradu. Srpska pravoslavna crkva je instrument države Srbije kojim se pokušava širiti ili očuvati uticaj beogradske politike na zemlje Balkana. Takvi interesi i namjera Srbije kao države, da kroz institucije SPC ojača svoj uticaj nije skrivena, naprotiv javno je objavljena u Nacionalnoj strategiji za saradnju sa Srbima u regionu, koja je u Crnoj Gori 2011. godine izazvala burne polemike. Polemika je bila i prošla, strategija ostala, a ciljevi te strategije se ostvaruju i u Crnoj Gori.
CPC i SPC su eksponenti potpuno suprotnih i suprotstavljenih vrednosnih sistema, osim toga SPC i njeni poglavari ključni su nosioci velikosrpske ideologije i negatori crnogorske države i nacije. Kako je i da li je moguće to pomiriti?
MARTINOVIĆ: Ne može se i ne treba miriti ideologija rata i nacionalizma sa idejama demokratije i slobode. Kad se to pokušava, demokratija i slobodni pojedinac su uvijek na gubitku. U Crnoj Gori je prenaglašena inicijativa za kvazipomirenjem ili „kompromisima” u pogledu nacionalnog identiteta odnos prema NOB-u, antifašizmu, partizanima i četnicima, pitanje Rezolucije Informbiroa i kažnjenika Golog otoka i slično. Takve pojave su nepomirljive, a dileme vještačke. Patriotizam i izdaja, antifašizam i kolaboracija, zločinac i žrtva se ne mogu bilo kakvim kompromisima ujediniti. Oprostiti grešku, pa i izdaju je ljudski i potrebno, ali ne po cijenu da se zločini izjednače sa borbom za identitet i prosperitet. Radi budućih generacija i stabilnosti Crne Gore, takve dileme se moraju argumentovano i dosljedno otkloniti. Pokušaji kompromisa u pogledu principa i univerzalnih vrijednosti samo stvaraju konfuzije.
Pod kojim okolnostima bi bilo moguće ujedinjenje dvije crkve?
MARTINOVIĆ: Ukoliko Crna Gora ostane dosljedna na putu samostalnosti i nezavisnoti, privržena evropskim vrijednostima, crkva će biti bliža crnogorskom građaninu i crnogorskoj državi.
Na koji način će se, prema Vašem mišljenju, političke elite odrediti prema Đukanovićevoj inicijativi?
MARTINOVIĆ: U skladu sa svojim političkim programima u kojima vjera i univerzalne hrišćanske vrijednosti ne znače ništa, ostaće dosljedne svom djelovanju galama bez rezultata. Opozicija će listom biti protiv, jer nije kadra prihvatiti bilo kakvu inicijativu koju pokreće predsjednik Đukanović.
Crkvena imovina nije što i imovina nekog preduzeća
Duže vrijeme u žiži je Prijedlog zakona o slobodi vjeroispovijesti koji bi u skupštinskoj proceduri trebalo da se nađe na jesen, a koji bi trebalo da riješi pitanje crkvene imovine u našoj zemlji. Srpska crkva mu se kategorično protivi. Kako Vi gledate na rješenja iz ovog dokumenta koja se odnose na imovinu?
MARTINOVIĆ: Imovina koja je korišćena za vjerske potrebe do 1918. bila je svojina crnogorske države. Princip da su vjerski objekti u državnoj svojini je prisutan u Francuskoj i Italiji. Takav status imaju i danas najveće katedrale u Italiji. Nijesu vlasništvo Vatikana ili Katoličke crkve, već italijanske države. Ministarstvo unutrašnjih poslova Italije ima posebno odjeljenje Fond za upravu vjerskim objektima koji kontroliše upotrebu ovih objekata. Takav status vjerskih objekata nije umanjio hrišćansku vjeru ili vrijednosti kod Italijana.
Nestankom papske države van zidina Vatikana, sve crkve koje su ostale na teritoriji suverenih država postale su svojina tih država. Imovina crkve ne može biti posmatrana kao imovina nekog preduzeća ili fizičke osobe, jer je suština djelovanja crkve univerzalnost i dobrobit zajednice, a ne pojedinca. Stoga i imovina koja se na taj način stvara treba biti imovina zajednice kojoj služi, a ne organizacije koja tom imovinom upravlja i na čijem je čelu pojedinac.