Piše: Vladimir Jovanović
Događaji vezani za proglašenje nezavisnosti Ukrajinske pravoslavne crkve su se pojavili na naslovima svjetskih medija 2018. godine. Vjerovatno glavni razlog za to nije toliko funkcionalni aspekt ukrajinske crkvene politike, već geopolitički značaj konfrontacije sa Rusijom – tvrdi Andreja Bogdanovski, istraživač crkvene politike na britanskome Univerzitetu Bakingem (Buckingham, UK).
Njegov autorski tekst, naslovljen „Opada uticaj Srba preko Pravoslavne crkve na Balkanu”, objavljuje juče, 9. januara, „TRT World” – turski 24-osatni međunarodni njuz kanal, sa broadcast centrima u Vašingtonu DC, Londonu i Singarpuru.
Tekst sadrži uglavnom tačne podatke i vjerodostojne procijene. Svakako predstavlja jednu od kompetentnijih analiza sa Zapada o sukobima u pravoslavnoj vaseljeni. Otuda ga u prijevodu na crnogorski objavljujem u integralnoj formi.
Bogdanovski piše:
„Iako su Ukrajinci pokušavali da ostvare priznanje svoje Crkve od ostatka pravoslavnoga svijeta još od 1920-ih, prošlo je skoro 100 godina, do oktobra 2018. godine, kada je vaseljenski patrijarh Vartolomej u Istanbulu odlučio da je krajnje vrijeme da odgovori na to pitanje. Dok su SAD i Kanada bile dvije zemlje koje su čestitale novoj Pravoslavnoj crkvi Ukrajine, uspostavljenoj 15. decembra, nije došlo do neposredne reakcije pravoslavnoga svijeta.
To jedva da iznenađuje. Šest od 14 pravoslavnih crkava izrazilo je svoju zabrinutost i nelagodu zbog odluke Vaseljenskoga Patrijarha da odobri autokefaliju (nezavisnost) novoj Crkvi u Ukrajini.
Među najglasnijim protivnicima je Srpska pravoslavna crkva, koja je bila veoma kritična prema onome što ona smatra zaokretnom politikom Vaseljenskoga Patrijarha u slučaju Ukrajine. U avgustu 2018. patrijarh Srpske patrijaršije Irinej je pisao patrijarhu Vartolomeju podśećajući ga, između ostaloga, da je dao obećanje u Šambeziju (Ženeva), pred svim predstojateljima, da se neće miješati u ukrajinske crkvene poslove.
Dok bliskost i bratski odnosi između Srpske i Ruske pravoslavne crkve nijesu vijest, motive koji stoje iza tako snažnoga protivljenja ukrajinskoj autokefaliji takođe treba razmotriti u kontekstu sopstvenih strahova Srpske crkve u vezi sa Makedonskom pravoslavnom crkvom i, u manjoj mjeri, Crnogorskom pravoslavnom crkvom. Ove crkve takođe kucaju na vrata Carigrada, tražeći sličan tretman kao i Crkva u Ukrajini.
Srpska pravoslavna crkva je jedan od najuticajnijih regionalnih vjerskih aktera na Balkanu. Dok 1922. godine tomosom o autokefaliji, koji je izdao Vaseljenski Patrijarh, Srpska crkva dobija teritorijalnu kanonsku jurisdikciju koja se proteže od Slovenije na śeveru do makedonskoga juga, u stvarnosti se suočava sa mnogim preprekama koje je spriječavaju da ostvari na bazi tomosa predviđen uticaj širom Balkana.
Još od 1967. godine, kada se Makedonska pravoslavna crkva jednostrano odvojila od Srpske crkve, uloga Srpske crkve u makedonskom društvu se smanjila. Velika većina pravoslavnih makedonskih vjernika su pristalice nepriznate Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije.
Decenijama je Makedonska crkva bila zaključana u pregovorima sa Srpskom crkvom, tražeći autokefaliju i priznanje od ostatka Pravoslavlja. Ovi pregovori kulminirali su 2002. godine Niškim sporazumom, koji je predvidio široku autonomiju Makedonske crkve, ali ne i punu nezavisnost. Kao rezultat javnoga i političkoga pritiska, Makedonska crkva je odbačila ponudu za autonomiju i nastavila da koristi druge strategije kako bi stekla priznanje, a posljednje su približavanje Bugarskoj pravoslavnoj crkvi i direktna komunikacija sa Vaseljenskom patrijaršijom.
Nakon hraha Niškoga sporazuma, Srpska crkva je još bila voljna da se ponovo angažuje prema vjernicima na teritoriji Makedonije. To je pokušala da uradi osnivanjem sopstvena ogranka, ali sa lokalnim, makedonskim sveštenstvom (Pravoslavna Ohridska Arhiepiskopija). Međutim, makedonske vlasti nijesu dozvolile da se ova crkva registruje u zemlji jer bi se pogoršao profil crkvenoga pitanja u Makedoniji.
Srpska crkva ima mnogo oštriju politiku prema Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi. Crnogorska crkva, formirana 1993. godine, tvrdi da je nasljednik autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, koja je kao takva funkcionisala sve do 1920. godine. Naziva je sektom koja je registrovana u policijskoj stanici, kao NVO.
Moć Srpske pravoslavne crkve u političkom životu Crne Gore je mnogo opipljivija nego u Makedoniji, jer se oko 70 odsto crnogorskih pravoslavnih vjernika pridržava Srpske pravoslavne crkve, dok ostatak pripada Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi. Štaviše, tek 2006. godine su referendumom Crnogorci odlučili da se odvoje od Srbije kako bi vratili svoju nezavisnost. Za etničke Srbe, koji čine oko jedne trećine ukupnoga stanovništva Crne Gore, ovo ostaje pitanje koje izaziva podjele.
Za razliku od situacije u Makedoniji, Crnogorska crkva se i dalje suočava sa nizom izazova koji blokiraju njezino normalno funkcionisanje, kao što je nedostatak crkvene infrastrukture. Ovo je jedna od najznačajnijih tačaka rivalstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Crnogorska crkva tvrdi da crkvenu imovinu u Crnoj Gori, izgrađenu prije 1918. godine, kada se Crna Gora ujedinila sa Srbijom, treba vratiti crnogorskoj državi, čemu se Srpska crkva energično protivi. Crnogorska država je direktno uključena u pravni spor, za koji bi trebalo da bude arbitar.
To pitanje dobija visoku političku pažnju, s nekoliko nasilnih incidenata tokom godina izazvanih kompeticijom oko imovine između dvije crkve. Međutim, unutar političke elite u Crnoj Gori, Srpska crkva nije viđena u najpovoljnijem svijetlu zbog brojnih upitnih izjava njezinih visokih crkvenih zvaničnika.
Pośetivši Crnu Goru, srpski patrijarh Irinej je tvrdio da su Srbi i Crnogorci jedna nacija iako podijeljena. Nekoliko mjeseci ranije, u julu 2018. godine, on je uporedio odnos prema Srbima u Crnoj Gori sa tretmanom srpske zajednice u Hrvatskoj u vrijeme Nezavisne države Hrvatske, fašističko-savezničke države iz Drugoga svjetskoga rata koja je odgovorna za smrt mnogih Srba, Jevreja i Roma.
Pobjeda ukrajinskoga predśednika Porošenka u dovođenju autokefalije kući sada je osvježila poziv za priznanje i nezvisnost crkava u Makedoniji i Crnoj Gori. Iako obje imaju svoje argumente o tome zašto zaslužuju autokefalije, svaka se suočava sa istim izvorom oponiranja – Srpskom pravoslavnom crkvom.
Neriješeno i otvoreno kanonsko pitanje u slučaju Makedonije, rutinski sukobi sa crnogorskim vlastima i njezina krhka i nesigurna pozicija u kosovskome društvu spriječavaju Srpsku pravoslavnu crkvu da učvrsti svoj položaj na Balkanu”.
izvor antenam.net