Piše: Vladimir Jovanović
Ukazom necrkvenoga lica – laika, od 17. juna 1920. godine, na prijedlog zastupnika ministra vjera, ministra prosvjete i po saslušanju Ministarskoga savjeta, riješio je, proglasio i potpisao „Aleksandar [Karađorđević] Naslednik Prestola”, formirana je: Avtokefalna Ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.
Za „avtokefalnu” su je proglasili, iako su tek oko dvije godine docnije za nju dobili tomos – uredno plaćen sa 1,5 miliona švajcarskih franaka u zlatu.
I ondašnja srpska naučna zajednica pokušala je, na svoj način, dati „doprinos”. U nedostatku provjerljivih fakata, posegnulo se i za konfabulacijama. Tipičan primjer je studija „Građa za istorijsku geografiju srpske crkve” iz 1922. godine.
Autor je dr Aleksa Ivić (1881–1948), srpski istoričar. Napisao je, između ostaloga: „Istorija Srba u Ugarskoj od pada Smedereva do seobe pod Čarnojevićem (1459-1690)”, „O srpskom i hrvatskom imenu”, „Marčanska episkopija od Gavrila Predojevića do Gavrila Mijakića (1642-1660)”, „Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703)”, etc.
Ivić u „Građi za istorijsku geografiju srpske crkve” piše da se „jednom slučaju ima zahvaliti, što je srpska crkva vaskrsla usred najtežeg ropstva pod Turcima; sredinom 16. veka došao je za turskog velikog vezira poturčeni Srbin, Mehmed-paša Sokolović, koji je i kao musliman imao osećaja i topline za svoju rodbinu i za svoj narod”.
Ama, ta 1557. „vaskrsla” od Turaka, ili od „poturčenoga Srbina”, a „usred najtežeg ropstva” (!), samoupravna Pećka arhiepiskopija („patrijaršija”), zavisna od Vaseljenske patrijaršije – zbog koketiranja sa „latinima” po pitanju ujedinjenja sa Papom i kreditnih zaduženja rastrošnih pećkih vladika – samoukinula se 1766. godine, te je Vaseljenska patrijaršija godinama vraćala njezine kamate i glavnicu duga.
Naravno, to Ivić ne navodi – iako sve to uredno piše u objavljenim aktima o samoukidanju – ali se žali da „cepanje još je povećano, kada su obrazovane dve države srpske, Srbija i Crna Gora, koje zasnovaše svaka na svome zemljištu nezavisnu crkvu”.
Tačnije: Crkva Crne Gore je 1766. obnovila od Turaka zagašenu autokefaliju jedne te iste katedre 1485. utemeljene od crnogorske države i crnogorskoga klira na Cetinju; a tek nekih 113 godina docnije je Srbija zasnovala svoju autokefalnu Crkvu sa novom (prvi put u istoriji) katedrom u Beogradu.
„No svetski rat”, nastavlja Ivić, „ujedinio je ceo srpski narod u jednu državu te su i rascepkane srpske crkvene oblasti proglasile ujedinjenje srpske pravoslavne crkve”.
Ima li do 1918, na primjer, kakav zvaničan akt autokefalne Crkve Crne Gore – a imala je i crkveni ustav i još tri posebna crkvena zakona – da posvjedoči da je jedna od „rascepkanih srpskih crkvenih oblasti” i da se ima kad-tad „proglasiti ujedinjenje srpske pravoslavne crkve”? Nema.
Dakle, Ivić poseže za konfabulacijama, te u njih utrpava i Mitropoliju crnogorsku – Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Bilo bi previše da negira ili ne pominje njezinu autokefaliju, jer je to drska novotarija, koja je, računajući na gubitak istorijskoga pamćenja novih generacija u Crnoj Gori, smišljena i lansirana tek prije par decenija – a 1922, kad Ivić piše svoju studiju nije se dala ni zamisliti.
Evo citata:
„Autokefalna Crkva Kraljevine Crne Gore.
Do godine 1766. pod Pećskom patrijaršijom. Kasnije posvećenje u Sr. Karlovcima, zatim u Petrogradu (1833, 1858, 1863 i 1888).
Eparhije: 1. Cetinje (mitropolit crnogorski i brdski), 2. Raško-zahumska, stolica Manastir Ostrog, osnovana 1878. Pod nju spadaju Brda i negdašnja hercegovačka plemena”.
U ovoj kratkoj napomeni o našoj autokefalnoj Crkvi, Ivić pogrešno tvrdi da je imala dvije eparhije – imala ih je tri; netačno navodi i službeni naziv mitropolijske eparhije koji glasi: Cetinjska arhiepiskopija; sugreiše da su crnogorski episkopi nakon 1766. posvećivani u Sremskim Karlovcima, iako je tamo posvećen, nakon što su ga Rusi odbili – a po naročitome odobrenju Cara Austrije – jedini Petar I Petrović-Njegoš; navodi posvećenjâ naših episkopa u Petrogradu – među njima pogrešno 1888. a treba: 1885. – i propušta 1909. podinu, kada je tamo hirotonisan Kiril Mitrović; ne navodi da su episkopi Arsenije Plamenac (1767) i Visarion Ljubiša (1878) hirotonisani u Crnogorskoj crkvi, a Gavrilo Dožić (1911) u Vaseljenskoj patrijaršiji; etc.
***
Objavljujem faksimil citata studije „Građa za istorijsku geografiju srpske crkve” dr Alekse Ivića („Glasnik Geografskog društva”, sv. 7-8, Beograd, 1922, str. 207, 210)…
