Monografija Bobana Batrićevića “U kandžama jevrejske aždaje antisemitska propaganda u Crnoj Gori u Drugome svjetskom ratu” publikovana je u izdanju Fakulteta za crnogorski jezik i književnost i prvi put predstavljena javnosti na Cetinju. Knjiga analizira i prezentuje antisemitski narativ u štampi, radio-emisijama, govorima i popularnoj literaturi u našoj zemlji tokom Drugog svjetskog rata i osvjetljava do sada nepoznato poglavlje, kaže autor knjige, istoričar Boban Batrićević.
Riječ je, kako ističe, o prvoj knjizi koja se bavi temom antisemitizma kod nas, ali i temom Jevreja uopšte.
U okruženju i Evropi ta tema je odavno istražena. Ova studija je usmjerena na istraživanje žive antisemitske propagande, iako u Crnoj Gori nikada nije živio veliki broj Jevreja.
“Broj Jevreja u Crnoj Gori, prema posljednjim istraživanjima, nije prelazio pedeset, ali je uprkos tome postojala jaka antisemitska propaganda. Bio je to odraz sveukupnih prilika i konteksta tadašnje Evrope, koje su sa sobom, pored zločina, genocida, građanskog rata i sukoba, donijele tu vrstu propagande i u našu zemlju”, objašnjava Batrićević.
Antisemitska propaganda bila je prisutna u Evropi još od kraja 19. vijeka, a sve više je jačala od dolaska Adolfa Hitlera na vlast u nacističkoj Njemačkoj.
“S obzirom na to da je Crna Gora bila žrtva politike širenja fašizma i nacizma u Drugom svjetskom ratu, antisemitizam je stigao i na ove prostore i bio i te kako prisutan, naročito u kolaboracionističkoj propagandi”, navodi Batrićević.
Pripadnici kolaborantskih jedinica, dominantno četničkog pokreta, svoju borbu protiv komunizma predstavljali su kao borbu protiv svjetske, jevrejske zavjere.
“Oni su komunizam klasifikovali kao produženu ruku zavjere, koju sprovode Jevreji kako bi uništili ‘nacionalnu državu, pravoslavlje i srpsku verziju Jugoslavije’. Antisemitizam, kako ga mnogi teoretičari klasifikuju, jeste vječna mržnja, koja je uvijek prisutna”, upozorava Batrićević.
To je jedan vrlo opasan narativ, koji nije nestao nakon 1945. godine.
“Razvijao se i dalje, istina manjom snagom, jer je svijet stao u zaštitu Jevreja. Nakon Drugog svjetskog rata imamo jak antisemitizam u Sovjetskom Savezu, u Poljskoj, među nekim ultradesničarskim grupama u zapadnoj Evropi. Vječne teorije zavjera o tome kako Jevreji upravljaju svjetskim procesima nikada nijesu prestajale”, ističe Batrićević.
U posljednje vrijeme u Crnoj Gori, upozorava, u nekim desnim krugovima se javljaju ljudi koji sa jednom antisemitskom potkom govore o Sorošoidima, Kabali, dubokoj državi i sve to pripisuju jevrejskim lobijima, koji pokušavaju da vladaju svijetom.
“Vidjeli smo i kada je počela pandemija COVID-19 da smo imali najezdu sajtova koji su, u klasičnom antisemitskom maniru, tvrdili da iza korone stoje Jevreji. To je ta vječna mržnja koja se produkuje i fabrikuje i koja, nažalost, i dalje ima svoju publiku. Nažalost, na nekim sajmovima knjiga još uvijek možete kupiti i najpoznatiji falsifikat u svjetskoj istoriji ‘Protokol sionskih mudraca’, za koji neki i dalje smatraju da je u potpunosti realan istorijski dokument”, ističe Batrićević.
Tema knjige “U kandžama jevrejske aždaje -antisemitska propaganda u Crnoj Gori u Drugome svjetskome ratu”, kako smatra Batrićević, mogla je biti obrađena prije dvije-tri decenije, kada je i te kako bila prisutna u regionalnoj postjugoslovenskoj istoriografiji, naročito u Srbiji i Hrvatskoj. Ipak, u Crnoj Gori je ta tema ostala u sjenci, i to iz više razloga.
“Postojale su brojne druge, gledano iz rakursa Crne Gore važnije teme. Trebalo je donijeti sud o svim stranama koje su ratovale u Drugome svjetskom ratu u Crnoj Gori. Bilo je i mnogo velikih značajnih tema, velikih zločina, koji su morali dobiti istoriografsku obradu”, ističe Batrićević.
Kako navodi, zanimljivo je da najstariji jevrejski tragovi vode do antičke Duklje.
“To je više od dvije hiljade godina stara istorija tog naroda na našem području, ali kako je populacija kroz čitav taj vremenski okvir bila malobrojna, to je imalo uticaja i na istoriografiju. Veće interesovanje za jevrejsku istoriju i teme počinje nakon sticanja nezavisnosti 2006, a naročito nakon formiranja Jevrejske zajednice u Crnoj Gori 2011. godine”, dodaje Batrićević.
Antisemitizam je, nažalost, nerazdvojiv od Jevreja. Stigma je pratila taj narod otkad postoji. Nakon osnivanja Jevrejske zajednice, sve je veće interesovanje za jevrejske teme i kod nas, pa imamo najave još nekoliko naslova koji će obuhvatiti istoriju Jevreja u Crnoj Gori. Jednu od monografija piše František Šistek, češki balkanolog, a Batrićević vjeruje da će teme vezane za Jevreje biti sve više istraživane u Crnoj Gori.
“Pored otkrivanja sudbine Jevreja, koji su pobjegli iz različitih djelova Jugoslavije i skrivali se u Crnoj Gori tokom rata, zanimljive suličnosti koje su bile prisutne u jedinicama NOP-a, a jedan dio njih aktivno je učestvovao i u Trinaestojulskom ustanku. Među poznatim Jevrejima koji su se borili u partizanskim jedinicama bili su Jolanda Levinger i Moša Pijade, najveća meta crnogorskih antisemita”, podsjeća Batrićević.
Tu su posebno zanimljive sudbine Luja Daviča, Morica Demaja, Leona Levija…