Poštenije bi bilo da se Mitropolija crnogorsko-primorska preregistruje u političku stranku jer ovakvo djelovanje nema više nikakve veze sa vjerskim poslovima već je direktna borba za političku moć i ekonomske privilegije. Nastavkom litija i odbijanjem bilo kakvog kompromisa, pa i ovog koji je razumno ponuđen od strane Vlade, SPC u Crnoj Gori samo pokazuje da ne bira sredstva i da želi, po svaku cijenu, istrajati u svojoj namjeri rušenja suverenosti crnogorske države. To će, nema sumnje, stvoriti nove tenzije i plašim se, uvesti crnogorsko društvo u teške i opasne dane, kaže u razgovoru za Vikend novine profesor Novosadskog univerziteta dr Slobodan Sadžakov.
Sadžakov, koji se posebno bavi pitanjima religije, podsjeća da je mitropolit Amfilohije u prethodnom periodu odlučivao hoće li predstavnici prosrpskih partija učestvovati u radu parlamenta ili ne, te da je jasno da je riječ o političaru, a ne o vjerskom vođi.
“Ključno pitanje je da li će država uspostaviti suverenost u punom kapacitetu ili će SPC i dalje zadržati privilegovan položaj. Imajući u vidu dijametralno suprotna stanovišta dvije strane, smatram da velikog prostora za kompromis nema. Riječ je o dva potpuno različita shvatanja državnosti Crne Gore, njenih interesa, vrijednosti, usmjerenja, položaja crkve u državi… Dolaze dani koji su od presudnog značaja za budućnost Crne Gore i koji će, bez ikakvog pretjerivanja, donijeti odlučne bitke od istorijske važnosti”, poručuje Sadžakov, naglašavajući da se niko velikosrpskog nacionalizma nije riješio apelima, pozivanjem na razum i ustupcima.
Nakon zatišja Srpska pravoslavna crkva ponovo organizuje litije uz podršku prosrpskih partija u Crnoj Gori, na čelu sa Demokratskim frontom. Analitičari su skloni da litije stave u kontekst izbora u Srbiji i predstojećih parlamentarnih izbora u Crnoj Gori, ali i u kontekst popisa stanovništva 2021. godine…
SADŽAKOV: Situacija izazvana korona virusom donijela je i prestanak održavanja litija koje su glavni “instrument” pritiska SPC, ali i prosrpskih stranaka, na crnogorsku državu i njena nastojanja da se konstituiše kao moderna evropska zemlja. SPC je izgubila kontinuitet tog pritiska i sada je očigledno nestrpljiva da nastavi sa litijama, čak i po cijenu ugrožavanja zdravlj a ljudi. To znači da nas čeka “drugo poluvrijeme” događanja koja su započeta zimus. Razrješenje situacije koju je pokrenuo Zakon o slobodi vjeroispovijesti samo je odloženo zbog pojave korona virusa i da tek sad, zapravo, predstoji “finalni obračun”.
Pozicije su iste, kao i namjere. SPC ne odstupa od svojih zahtjeva, a na državi je da primijeni donijeti Zakon. Naravno, puno je i drugih pitanja koja su važna u predstojećim mjesecima, među njima su svakako i izbori, ali je nesumnjivo ključno pitanje, ipak, to da li će država uspostaviti suverenost u punom kapacitetu ili će SPC i dalje zadržati privilegovan položaj. Smatram, imajući u vidu dijametralno suprotna stanovišta dvije strane, da velikog prostora za kompromis nema. Riječ je o dva potpuno različita shvatanja državnosti Crne Gore, njenih interesa, vrijednosti, usmjerenja, položaja crkve u državi… Dolaze dani koji su od presudnog značaja za budućnost Crne Gore i koji će, bez ikakvog pretjerivanja, donijeti odlučne bitke od istorijske važnosti.
Vi ste još 2018. godine izjavljivali da može doći do “frontalne borbe” SPC sa crnogorskim institucijama ukoliko primjenom Zakona o slobodi vjeroispovijesti dođe do narušavanja imovinskog stanja SPC, te da SPC ima snage da mobiliše prosrpske nacionalističke snage i stvori histeriju. Dokle je Srpska pravoslavna crkva spremna da ide u Crnoj Gori?
SADŽAKOV: I tada je bilo jasno da sukob mora biti frontalnog tipa jer predugo traju tenzije, ustupci i tolerisanje ponašanja SPC u Crnoj Gori. SPC želi zadržati privilegovan položaj, ona i dalje želi biti aktivni učesnik političkih događaja i podrivati državnost Crne Gore, omalovažavati njene institucije, ona i dalje želi nastaviti sa bahatim postupcima kao što su nelegalna podizanja vjerskih objekata, i dalje želi biti gdje god može van pravnog poretka države Crne Gore. Njeno djelovanje suštinski predstavlja pokušaj nastavka provođenja velikosrpskog projekta, što neizostavno podrazumijeva negiranje državnosti Crne Gore, kao i održavanje predmodernog položaja vjerskih organizacija unutar države.
Nema sumnje da su u toj namjeri spremni da idu daleko, to pokazuje i njihov odnos prema riziku masovnih okupljanja po zdravlje ljudi, koji je identičan onom koji je pokazala i SPC u Srbiji, nerazumnim i primitivnim postupcima tokom trajanja vanrednog stanja. SPC se odavno ne bavi izvornom religijskom misijom, već ekonomijom i politikom, i nikako i nikad ne pristaje na smanjivanje svojih privilegija. Njima, kao ni drugim eksponentima velikosrpskog projekta, nikad nije odgovaralo regularno pravno stanje već predmoderni društveni zvjerinjak. Pokazalo se, nažalost, da i dalje imaju određene snage u mobilisanju ljudi u pravcu potpuno promašene politike.
S obzirom na to da su na snazi mjere NKT uvedene radi sprečavanja širenja COVID-19, iz Uprave policije stiglo je upozorenje da se neće tolerisati kršenje mjera. U dosadašnjim pokušajima kršenja SPC se služila krilaticom da oni nikog ne zovu već se “narod spontano okuplja”. U kojoj mjeri su nove litije test za institucije države?
SADŽAKOV: Najavljeni novi talas litija predstavlja ključni test za državne institucije. Djelovanje tih institucija u ovom trenutku djeluje mnogo odlučnije, bez ranije mjestimične spremnosti na ustupke i tolerisanje očigledno nelegalnih aktova koji čine oni koji zagovaraju litije. Izjave o spontanom okupljanju su najprovidnije fraze, slične onima sa kraja osamdesetih o “događanju naroda’. Ništa tu nije spontano već dobro organizovano i dirigovano. Ništa tu nije ni novo već je riječ o već viđenim scenarijima koji su svuda donijeli sukobe, pa i krvoproliće. Niko se velikosrpskog nacionalizma nije riješio apelima, pozivanjem na razum i ustupcima, već na drugačiji način. U pitanju je ekspanzionistički i agresivni pristup kome se moguće suprotstaviti samo energičnim i sistematskim djelovanjem državnih institucija. Velikosrpski nacionalizam, kao ni bilo koji drugi nacionalizam, nikad nije bezazlena pojava.
Rješavanje vjerskog pitanja za mnoge je najbitniji momenat borbe za puni kapacitet crnogorske državnosti. Takođe, činjenica je da imovina crkve do 1918. pripadala Crnoj Gori, da je uknjižena na SPC na nezakonit način… Može li, u takvoj situaciji, doći do nekog kompromisa u razgovorima između predstavnika vlasti i Mitropolije crnogorsko-primorske?
SADŽAKOV: Pozicije i interesi dvije strane su dijametralno suprotni, puno je važnih stvari koje su u igri, i od kojih zavisi dalja sudbina Crne Gore. Građani Crne Gore sada biraju da li žele predmodernu državu, i u njoj položaj crkve kao u Srednjem vijeku, promašene političke koncepte koji su ove prostore devedesetih godina uvukle u krvave ratove i civilizacijski unazadili ili žele modernu Crnu Goru koja prihvata evropske vrijednosti. Tokom posljednjih mjeseci obje strane su prezentovale svoje argumente i namjere, malo je toga novog što se može reći, ostaje samo da se odluči kojim putem će Crna Gora dalje ići. To nije moguće bez velikih društvenih lomova, iz kojih jedna strana mora izaći suštinski poražena.
Zvanični Beograd otvoreno podržava i podstiče “odbranu svetinja” u Crnoj Gori. Na Kosovu, gdje, kako sami kažu, jesu sve njihove svetinje, nijesu baš tako hrabri…
SADŽAKOV: Zvanični Beograd se želi nominalno predstaviti kao pobornik evropskih civilizacijskih trendova, međutim u konkretnom političkom djelovanju u regionu pokazuje da se ne može oteti starim nacionalističkim matricama, koje podrazumijevaju i gledanje na Crnu Goru kao odmetnuti dio srpskog etničkog korpusa, kao plijen na koji velikosrpska ideja ima pravo. Suludi i anticivilizacijski velikosrpski projekat doživio je svuda poraz, uz katastrofalne posljedice i za druge narode i za sam srpski narod. Aktuelnim namjerama i djelovanjem se zapravo pokušavaju spasiti krhotine tog projekta, a u fokusu su, prije svega, Kosovo i Crna Gora. Iako ne treba zanemariti ni ulogu države u svim tim događanjima i pretenzijama, najveći problem predstavlja djelovanje SPC koja je preuzela “baklju” velikosrpskog nacionalizma. Upravo SPC, kroz zagovaranje starih ideja, predstavlja najveću prepreku da se na Kosovu dođe do nekog održivog rješenja, kao i da se Crnoj Gori omogući brži put ka modernosti i prosperitetu.
Ono što je SPC započela kada je sveštenika iz Pljevalja, pripadnika četničke brigade, u narodu poznatog pod imenom “pop koljač”, proglasila za sveca 2005. godine, iz današnje perspektive moglo bi se posmatrati kao uvod u ono što je kasnije uslijedilo pokušaj revizije istorije i rehabilitacija četničkog pokreta. Kako Vi na to gledate?
SADŽAKOV: SPC, po pravilu, podržava sve nazadne pojave i u srpskom i u crnogorskom društvu. Sve ličnosti i događaji, i u prošlosti i u sadašnjosti, kojih bi se svako normalan stidio, za njih su prihvatljivi. Osuđeni ratni zločinci za SPC su heroji. Blagonaklon, pozitivan stav prema četničkom pokretu od strane SPC ne iznenađuje ako se ima u vidu da su četnici u Drugom svjetskom ratu bili realizatori koncepta velikosrpske ideje. Sveštenici SPC će rado održati opijelo Draži Mihailoviću i proglasiti kolj ače “svetima” j er se oni odlično uklapaju u njihov vrednosni sistem sastavljen od najmračnijih ideja i pojava. Sve to predstavlja njihovo “prirodno stanište”. Oni su blagosiljali i ratne zločince devedesetih godina, kao što su podržavali i ratnu politiku Srbije. Sve je to, naravno, duboko anticivilizacijski i suludo i govori o primitivnom karakteru ideja koje zastupaju, kao i puta kojim žele povesti društvo. Tako i danas nemaju problem zastupati neočetničke ideje, ali imaju problem pozitivno vrednovati antifašističku borbu.
Tabloidna kampanja stvara histeriju i mržnju prema Crnoj Gori
Kako komentarišete brutalnu medijsku kampanju iz Srbije protiv Crne Gore, aktera vlasti, posebno predsjednika države? Dok su naslovne strane njihovih medija pune teških uvreda na račun države i Đukanovića, predsjednik Srbije poručuje da želi najbolje odnose sa Crnom Gorom, a njegovi ministri vrijeđaju te sa kojima žele “najbolje odnose”…
SADŽAKOV: U Srbiji je i inače na dijelu katastrofalna situacija u pogledu medija. Većina njih predstavlja obično sredstvo propagande najgore vrste. I u slučaju događanja u Crnoj Gori, takvi mediji bili su udarna pesnica jezive propagande, pune laži i manipulacija. Permanentna tabloidna kampanja stvarala je i stvara histeriju i mržnju prema Crnoj Gori, ali ona je samo odjek zvanične politike i dominantnog gledanja.
Državnom politikom Srbije, djelovanjem SPC i medijske mašinerije stvorena je nezapamćena mržnja u odnosima ova dva naroda, koja su tokom istorije bila veoma bliska i sa puno dodirnih tačaka. To je žalosna činjenica. Sve što se u Crnoj Gori ne uklapa u velikosrpski projekat, nastoji biti zgaženo na isti način kao što je to bio slučaj i u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Kosovu. To je tragični srpski nesporazum sa realnošću, odnosno civilizacijskim tokovima, koji ne traje samo posljednjih trideset godina. Riječ je o nečem mnogo dubljem, što je oduvijek donosilo katastrofalne posljedice.
Kada je riječ o Kosovu, podijeljenost u vrhu SPC je očigledna
Odavno se spekuliše da između srpskog patrijarha i mitropolita crnogorsko primorskog postoji mimoilaženje, posebno oko Kosova, kao i da postoji neslaganje i unutar MCP između Amfilohija i Joanikija. Sa druge strane, srpski mediji su nedavno objavili da je patrijarh Pavle na samrti zaplakao i rekao da vidi Joanikija kao budućeg srpskog patrijarha. Da li, po Vama, postoji raskol u vrhu SPC?
SADŽAKOV: SPC nije sasvim monolitna organizacija, unutar nje, po određenim pitanjima, postoje različita gledišta. Kada je riječ o Kosovu, podijeljenost u vrhu SPC je očigledna. Dio SPC na čelu sa mitropolitom Amfilohijem zastupa staru nacionalističku politiku o Kosovu koja je u potpunom sukobu sa realnošću. Grupacija okupljena oko patrijarha i episkopa Irineja Bulovića nastoji da amortizuje dominantni stav SPC o Kosovu i ne naruši dobre odnose sa državom, od koje dobijaju brojne privilegije. Ipak, i pored toga, u brojnim pitanjima, kao što je riječ o Crnoj Gori, oni imaju saglasje i zanemaruju neka personalna neslaganja i animozitete.
Što se tiče izbora patrijarha, on sada nije na dnevnom redu. U prošlosti se pokazalo da najveće ambicije u pogledu trona patrijarha imaju mitropolit Amfilohije i episkop Irinej Bulović. Međutim, način izbora patrijarha je specifičan, on je samo u jednoj fazi vezan za glasanje visokog sveštenstva, a u posljednjoj odlučuje žrijeb, odnosno čista slučajnost.