Piše: Ksenija Kirilova
Nakon što je ruski predsjednik Vladimir Putin prekinuo odnose sa Evropom i proglasio „zaokret ka Istoku“, propagandisti i analitičari bliski Kremlju govorili su o izuzetnim perspektivama Moskve u „evroazijskom prostoru“.
Međutim, u martu, kada je Putinov Valdai diskusioni klub organizovao Petu centralnoazijsku konferenciju, raspoloženje se promijenilo.
Dok su ruski učesnici govorili o ideologijama i kulturnim razlikama između Zapada i „globalnog Juga“, predstavnici iz Centralne Azije željeli su da razgovaraju o konkretnim pitanjima bezbjednosti i ekonomije.
Rustam Haidarzoda iz Nacionalne akademije nauka Tadžikistana poručio je delegatima da zbog demografskog rasta njegova zemlja hitno mora da stvara nova radna mjesta i da traži ruske investicije.
Istovremeno, profesorka Guzel Majtdinova sa Rusko-tadžičkog (slovenskog) univerziteta naglasila je važnost traženja novih komunikacionih veza i izvan Rusije.
Zemlje Centralne Azije imaju koristi od stvari koje Rusiji predstavljaju probleme – uključujući veće popuste na energente zbog sankcija, rekao je Aza Migranjan, istraživač Centra za postsovjetske studije pri Ruskoj akademiji nauka.
Sankcije takođe znače da su Kazahstan, Kirgistan i Uzbekistan, koji djeluju kao posrednici u ruskoj trgovini, mogli da iskoriste izolaciju Moskve za razvoj svoje logističke i finansijske infrastrukture.
Čak su i na sajtu Valdaj kluba autori iz Centralne Azije naglasili da region stiče veću nezavisnost i da se okreće „višesmjernoj“ politici, koja ne traži konflikt sa Zapadom.
Izvještaj o ulozi Rusije u Centralnoj Aziji, koji je prošle godine objavio Berlinski Karnegi centar pokazuje da ekonomska uloga Kine u regionu raste, iako ruski uticaj i dalje ostaje snažan.
Na primjer, Kazahstan i Kirgistan i dalje zavise od ruskih isporuka šećera i žita, a transportna infrastruktura regiona i dalje je u velikoj mjeri vezana za Rusiju.
Članstvo Kazahstana i Kirgistana u Evroazijskoj ekonomskoj uniji (EAEU), koja je prema izvještaju uglavnom neefikasna asocijacija postsovjetskih država, takođe pomaže u ograničavanju kineske trgovine i ekonomskog širenja na lokalnim tržištima.
Rusija insistira na tome da je jedina zemlja sposobna da garantuje bezbijednost u regionu, iako u praksi uticaj Kine raste.
Moskva i dalje ima bliske veze sa lokalnim bezbjednosnim snagama i sposobnost da se miješa u unutrašnje poslove drugih država preko Organizacije Ugovora o kolektivnoj bezbjednosti (ODKB). Međutim, Peking razvija bezbjednosnu saradnju, posebno sa Tadžikistanom, gdje kineske snage imaju značajno prisustvo.
Kremlj, uprkos sve većem kineskom uticaju, ponaša se kao da posjeduje region. Krajem aprila, grupa Rusa je uhapšena u Kirgistanu zbog vrbovanja plaćenika za rusku vojsku.
Među njima su bili Natalja Sekerina, zaposlena u „Ruskoj kući“, kulturnoj agenciji blisko povezanoj s Kremljem, i Viktor Vasiljev, dio informacione mreže koju je vodio ubijeni vođa grupe Vagner, Jevgenij Prigožin.
Ova hapšenja su simptom rastućih tenzija između dvije države. Početkom aprila, ruske bezbjednosne snage su upale u moskovski kompleks sauna „Bodrost“ i uhapsile više desetina državljana Kirgistana, za koje su tvrdile da borave ilegalno u zemlji.
Kao odgovor, ruski ambasador je pozvan u Ministarstvo spoljnih poslova Kirgistana, gdje mu je uručena zvanična protestna nota.
Pod izgovorom borbe protiv ilegalne imigracije, ruske vlasti su hvatale migrante na ulicama i slale ih na front u Ukrajini, što je uznemirilo radnike iz Centralne Azije, koji sada oklijevaju da putuju u Rusiju, uprkos velikoj potražnji za radnom snagom.
Iako su ekonomske veze i dalje jake, zemlje Centralne Azije traže načine da smanje zavisnost od Rusije. Visoki zvaničnici, uključujući ruskog premijera Mihaila Mišustina, izrazili su zabrinutost da se lideri regiona sve više udaljavaju od Moskve.
Postoji opravdana osnova za njihove strahove.
„Kina je ojačala, a Rusija je izgubila svoj autoritet“, rekla je Nargis Kasenova, direktorka u Dejvis centru za ruske i evroazijske studije na Univerzitetu Harvard. „Kina djeluje kao vrlo privlačan partner“.
Kina je već jedan od glavnih ekonomskih partnera Kirgistana, a njen značaj nastavlja da raste – ukupna trgovina iznosila je 20 milijardi dolara u 2023. godini, što predstavlja rast od 32 odsto u odnosu na prethodnu godinu.
Bilateralna trgovina Kine i Kazahstana porasla je za 30 odsto u istom periodu, dostigavši rekordnih 41 milijardu dolara. Peking posjeduje i pet naftnih polja u Kazahstanu, a glavni je trgovinski i investicioni partner Uzbekistana.
Agresivna težnja Rusije da potvrdi dominaciju u Centralnoj Aziji vjerovatno će joj se obiti o glavu i ubrzati postojeći trend udaljavanja.
Kremlj zavisi od Centralne Azije skoro u istoj mjeri u kojoj region zavisi od Rusije, a izolovanjem svojih susjeda kroz špijunažu, loš tretman migrantskih radnika i vrbovanje plaćenika, Moskva zapravo ubrzava svoj dugoročni pad i gubitak uticaja.
