Za aktuelno.me
Piše: mr. Novak Adžić, doktorand istorijskih nauka
Nakon krvoprolića na Belvederskom protesnom zboru kod Cetinja (1936), ondašnji suštinski vođa Crnogorske stranke dr Sekula Drljević obznanio je politički proglas pod naslovom „Povodom krvavih događaja 26. juna 1936. godine kod Cetinja“, koji je u formi letka rasturan po gradovima i selima u Crnoj Gori. Drljević u proglasu upućenom Crnogorcima i zelenašima tvrdi da je vlast u rukama Beograda na pragu Cetinja prosula nevinu krv crnogorskih zelenaša, koje naziva junacima iz Riječke i Crmničke nahije, „sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak“.
Za Drljevića stradali belvederski heroji nikada nijesu iz svojih ruku ispustili crnogorski krstaš barjak, niti će se, po njemu, nikada njihovo živo i mrtvo srce odreći crnogorske časti i slobode. Poginuli demonstanti pod Belvederom kod Cetinja, po Drljeviću, stradali su za Crnu Goru i njihova borba i žrtva jednaka je herojima sa povijesne Vrtilejke, junacima „Gorskog vijenca“ na čelu sa Vukom Mićunovićem i Vukom Mandušićem, Bajom Pivljaninom i herojima palim u istorijskim epopejama, znametim vojnim bojevima Crnogoraca na Carevu Lazu, Grahovcu i Vučjem Dolu.
Drljević u proglasu navodi da su svi oni Crnogorci koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj stranci ravni „poturčenjacima“ iz Njegoševog „Gorskog vijenca“, (danas i ranije to nije, po mom stavu, prikladan termin, prigodnije je bilo reći “posrbice” itd., ali to je onda bio produkt romantičarske istoriografije sa jakim mitološkim elementima), ali on njime tada, zapravo, samo hoće da aludira na istorijski fenomen izdaje Crne Gore i Crnogoraca, indirektno optužujući da su „izdajnici Crne Gore“ svi oni koji pripadaju kako vladajućoj režimskoj Jugoslovenskoj radikalnoj zajednici dr Milana Stojadinovića (JRZ), tako i svim drugim partijama čije je sjedište bilo u Beogradu, a koje su imale ogranke u Crnoj Gori (Zetskoj banovini), misleći pritom prevashodno i na ondašnje opozicione partije u Kraljevini Jugoslaviji: Demokratsku i Zemljoradničku stranku.
Neformalni ali stvarni lider i ideolog Crnogorske stranke dr Sekula Drljević tada stradale, ubijene iz mitraljeza oružanih snaga režima, naziva herojima koji su svojom „viteškom smrću“ pokazali „da neprijatelj časti i slobode Crne Gore može oteti crnogorski barjak samo mrtvoj ruci crnogorskih zelenaša“. Na samom kraju proglasa Drljević ističe poklič „Sloboda Crne Gore ili smrt“ i odaje počast i vječnu slavu poginulim demonstima na Belvederu kod Cetinja, opet kličući „Živjela Slobodna Crna Gora! Živjeli zelenaši“ Vlast je zapljenjivala taj Drljevićev letak, a sam Drljević je, zbog njegove sadržine, bio uhapšen u Zemunu, ali je, nakon nekoliko dana, pušten iz pritvora.
Taj Drljevićev proglas glasi u cjelosti:
“Braćo Crnogorci, braćo zelenaši!
Dana 26. juna Beograd je strijeljao na pragu Cetinja naše drugove zelenaše, sinove junačke Riječke i Crmničke nahije, sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak. Ni suđene ni osuđene Beograd ih je strijeljao mitraljezima, da bi njihova mrtva ruka krstaš ispustila, da bi se njihovo mrtvo srce odreklo barjaka crnogorske časti i slobode. Živo se ne odreče nikada.
Braćo zelenaši! Pod brdom Vrtijeljkom, na kome pogibe ono jato vitezova sa tri serdara i dva vojvode, izginuli su naši drugovi jednako kao i oni za slobodu Crne Gore. Slava njihova trajaće dokle i slava Vrtijeljskih junaka. Junaci “Gorskog vijenca” na čelu sa Vukom Mićunovićem, Vukom Mandušićem i Bajom Pivljaninom primiće ih u društvo, kao sebi ravne.
Mjesto na kome su poginuli, sveto je mjesto jednako kao i Vrtijeljka, kao i Carev laz, kao Grahovo, kao i Vučji do i kao sva ostala bezbrojna mjesta, na kojima su ginuli Crnogorci u borbi za čast Crne Gore i Crnogoraca.
Braćo zelenaši! U nas gleda sa Lovćena Vladika, čija je vila splela vijenac stvaraocima crnogorske slave i uči nas svojom borbom sa Lovćenskim gromovima, da živjeti znači boriti se. U nas gleda Vuk Mićunović i uči vas, da su poturčenjacima jednaki oni, koji idu u turske svatove. Danas su to svi Crnogorci, koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj stranci. Svi su oni svatovi Sulja Barjaktara. U vas gledaju junaci, koji su strijeljani 26. juna i uče vas svojom viteškom smrću, da neprijatelj časti i slobode Crne Gore može oteti crnogorski barjak samo mrtvoj ruci crnogorskih Zelenaša. Izginuli drugovi krunisani besmrtnošću ne traže od vas da ih osvetite, nego da ostanete vjerni njihovom i svom zelenaškom programu.
Sloboda Crne Gore ili smrt! Slava vitezovima, koji pogiboše za čast i slobodu Crne Gore 26. juna 1936. godine! Živjela slobodna Crna Gora! Živjeli zelenaši!”.
(Izvor: Državni Arhiv Crne Gore-OSIO NP-Podgorica, Arhiv CK SK CG, II 1929-1941, V2a-54 (36), Redovni nedjeljni izveštaj pretsjedniku vlade od 30. jula 1936, Proglas dr Sekule Drljevića, Povodom krvavih događaja 26. juna 1936 godine kod Cetinja).
