Pište: Tijana Lopičić
Nedavno je obilježen dan Svetog Save, čiji je lik i djelo, moglo bi se reći, zloupotrijebljen i najčešće korišćen u cilju propagiranja velikosrpske ideologije. Tako su nastali mnogi mitovi koji, zapravo, nemaju osnovu u istorijskim činjenicama vezanim za vladavinu Nemanjića, koji su prvo izbjegli iz Raške u Duklju, a kasnije je pokorili.
Naime, kult Svetog Save u Srbiji podstaknut političkim razlozima počeo je da se širi tek u XVIII vijeku, dok je u Crnoj Gori postao značajniji tek u XIX vijeku.
Sveti Sava je 1219. godine, od strane carigradskog patrijarha Manojla, rukopoložen za arhiepiskopa srpske autokefalne crkve. Ovim činom, suprotno crkvenim dogmama, oduzeta je jurisdikcija koju je do tada imala Ohridska arhiepiskopija.
Iz titule igumana u arhiepiskopa
Opšte je poznato da je Sveti Sava, prije nego što je postao arhiepiskop, bio iguman manastira Studenica. Prema crkvenim kanonima, nije moguće preći iz titule igumana u arhiepiskopa, jer je prethodno trebalo biti rukopoložen za episkopa, te služiti sa tom titulom relativno dug period.
Tako je carigradski patrijarh Manojlo, vjerovatno po naređenju nikejskog cara Teodora I Laskarisa, jer je Vizantija bila u veoma teškom položaju, povrijedio crkvene kanone po dva osnova: prvo, oduzimanjem jurisdikcije Ohridskoj arhiepiskopiji, i drugo, rukopoloženjem Svetog Save u čin arhiepiskopa.
Akademik SANU Sima Ćirković navodi da je vizantijski car Mihailo VIII Paleolog pokušao da ospori autokefalnost Srpske crkve:
"Bezuspešno je pokušao da je dovede u pitanje vladar obnovljene Vizantije Mihailo VIII Paleolog u vreme sklapanja Lionske unije sa Rimskom crkvom."
Sima Ćirković, Rabotnici, vojnici, duhovnici, (Beograd: Equilibrium, 1997), str. 202
Crkveni kalendar Đurđa Crnojevića za 1494. godinu
Crkveni kalendar Đurđa Crnojevića iz 1494. godine dokazuje da kult Svetog Save među Crnogorcima uopšte nije bio razvijen, jer njegov dan nije bio obilježen crvenim slovima, kako se u crkvenim kalendarima obilježavali veliki svetitelji.
U Srbiji se kult Svetog Save počinje širiti od XVIII vijeka, da bi doživio ekspanziju u XIX vijeku. Himna „Uskliknimo s ljubavlju svetitelju Savi…” vjeruje se da je nastala 1735. godine u manastiru Kuveždin na Fruškoj gori, a njen autor, prema predanju, bio je vršački vladika Jovan Gligorijević. Ova pjesma nastala je iz političkih razloga kako bi ojačala pregovaračku poziciju u odnosu na Bečki dvor u borbi za otvaranje srpskih škola, iako Sveti Sava za života nije osnovao nijednu školu.
Godine 1749. u Sremskim Karlovcima osnovana je Latinska škola, a već 1754. godine Savindan je u njoj, po prvi put, obieležen pisanjem literarnih radova o Svetom Savi.
Ekspanzija kulta nastupa od 1840. godine, kada je Sveti Sava, na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja u Kragujevcu, ustanovljen kao školska slava. Odlukom tadašnjeg Popečiteljstva prosveštenija, predstavnici državne i crkvene vlasti proglasili su ga „patronom svih naših škola“, uz obavezu da se najsvečanije proslavlja.
Šesnaest godina kasnije kult Svetog Save proširio se i na tlo Crne Gore, kada je arhimandrit Nikanor Ivanović uveo proslavu Save Nemanjića u program cetinjske Osnovne škole.
Na kraju, u borbi protiv velikosrpske mitomanije, prof. dr Dragan Veselinov ističe: „Sveti Sava nije bio Srbin niti je bio velikosrbin, nije je rekao za sebe da je bio patrijarh ili pravoslavac, o tome govore samo ljudi koji učestvuju u izgradnji kulta „Sveti Sava“. On nije ono što se uči u školama, nije stvorio prosvetu, nije stvorio školski sistem, nije opismenjavao narod, nije bio teolog. On je bio hrišćanski nacionalista“
