U proteklih nekoliko godina Crna Gora se suočila sa ekspanzijom djela ekološkog kriminala, od kojih su najzastupljenija nelegalna sječa šuma, bespravna gradnja i nelegalna eksploatacija šljunka iz rječnih korita. Korupcija na različitim nivoima prepoznata je kao glavni izazov sa kojim se nadležni državni organi suočavaju u
rasvjetljavanju ovih krivičnih djela, navodi se u dokumentu SOCTA 2024 – Procjena opasnosti od teškog i organizovanog kriminala u Crnoj Gori.
Jedan od glavnih ekoloških problema u Crnoj Gori je nekontrolisana eksploatacija šuma. U SOCTA-i se između ostalog navodi da pored velike ekonomske štete koju nanosi a koja se mjeri stotinama miliona eura, eksploatacija šuma je prouzrokovala krupne ekološke probleme koji su bitno uticali na pitanje opstanka većeg broja biljnih i životinjskih vrsta.
“Podaci ukazuju da se nelegalna sječa šume i eksploatacija drvne građe realizuju kroz različite oblike zloupotreba u poslovima vezanim za rezanje i obradu drveta. Tako se prepoznaje podjela nelegalnih aktivnosti na zloupotrebe u poslovima koji se odvijaju na planu legalne, koncesione eksploatacije s jedne strane, i nelegalne eksploatacije šuma koja se odvija u inkriminisanim oblicima s druge strane, i može se okarakterisati kao klasična kriminalna aktivnost iz domena imovinskog kriminaliteta”, piše u dokumentu.
Pokašnjava se da je riječ Ro unosnim privrednim aktivnostima kojima se ostvaruje visok profit privrednih subjekata koji posluju u ovoj oblasti, kao i svih lica povezanih sa poslovima eksploatacije šuma.
Naglašava se da je potražnja za drvetom znatno veća od njegove ponude na tržištu, što direktno utiče na porast prodajne cijene drveta, a to predstavlja glavni motiv njegove nelegalne eksploatacije.
Oni koji se bave ovom vrstom kriminala eksploatišu šumu iz državnog posjeda, koju zatim prodaju ostvarujući protivpravnu imovinsku korist.
“Primjetna je i sječa šuma iz privatnih imanja bez potrebne dozvole nadležne Uprave za gazdovanje šumama i lovištima.U većini slučajeva izvršioci su manje ad hoc grupe koje broje od pet do šest članova a koje su, pored vlasnika lokalnih firmi koje se bave drvnom industrijom, u koruptivnoj sprezi sa službenicima državnih organa”, tvrdi se u SOCTA-i.
Najčešće se radi o osobama koje žive u blizini velikih šumskih površina. Poznato je da oni koji učestvuju u ovim nelegalnim aktivnostima imaju obezbijeđenu logistiku koja uključuje terenska vozila, kamione, dizalice, specijalizovane mašine (skidere), kao i obezbjeđenje mjesta bespravne sječe i pratnju prilikom transporta drveta iz šume za koji se koriste alternativni putevi.
“Kriminalne aktivnosti koje se odnose na krivično djelo šumska krađa najzastupljenije su u sjevernom regionu Crne Gore, u opštinama Berane, Rožaje, Plav, Andrijevica, Bijelo Polje, Mojkovac i Pljevlja. Zbog svoje prirodne i tržišne
vrijednosti, kao i ustaljenih i dugogodišnjih negativnih praksi i slabog sistema kontrole, navedene aktivnosti predstavljaju visokokoruptivnu djelatnost kojoj su podložne gotovo sve državne i privatne strukture uključene u poslove eksploatacije šuma”, napominje se u dokumentu.
Najčešće mete korupcije su inspekcijske službe, carina, policija, sudstvo, javna uprava, nadležna ministarstva, odnosno osobe sa velikim ovlašćenjima u donošenju odluka, koje značajno mogu uticati na procese donošenja odluka, kao i osobe na srednjem i nižem nivou.
“U tu svrhu se najčešće koristi novac, dominantno za izdavanje dozvola, izbjegavanje kontrola i istraga”, navodi se u dokumentu.
Bespravna i slabo planirana gradnja usljed ubrzanog procesa uređenja prostora predstavlja značajan rizik za biodiverzitet u Crnoj Gori i posebno rizičnu oblast za razvoj korupcije.
“Karakterističan je i vid ekološkog kriminala koji se javlja prilikom legalne gradnje objekata, pri čemu se ne poštuju mjere koje za cilj imaju smanjenje štetnog uticaja na životnu sredinu. Iako postoje jasne tendencije za objektivnim i efikasnim suprotstavljanjem problemima nezakonite izmjene prostora i korupcije u urbanizmu, i pored izvjesnog napretka koji je postignut u dijelu široke prepoznatljivosti ovog problema, Crna Gora od 2020. godine nema prostorni plan, čime se produbljuju štetne posljedice urbanizacije”, naglašeno je u SOCTA-i.
Nelegalna gradnja
Problem masovne nelegalne gradnje naročito je izražen u južnom regionu Crne Gore, prvenstveno na teritoriji opštine Budva, kao i na području Glavnog grada Podgorice, gdje pretjerana izgradnja za posljedicu ima probleme sa snabdijevanjem vodom i strujom, kao i saobraćajni kolaps tokom turističke sezone.
Prema podacima Vlade Crne Gore iz 2022. godine, u pet nacionalnih parkova je registrovano 70 slučajeva nedozvoljene gradnje.
“Konkretan napor u cilju suzbijanja bespravne gradnje je poziv za legalizaciju već izgrađenih objekata pokrenut 2018. godine, koji, međutim, daje ograničene rezultate”, piše u dokumentu.
Eksploatacija šljunka
“Decenijska eksploatacija šljunka nanijela je značajnu štetu koritima rijeka, vodotokovima, biljnim i životinjskim vrstama. Među najugroženijim područjima izdvaja se vodotok rijeke Morače iz kojeg su vodeće građevinske kompanije godinama eksploatisale šljunak”, istaknuto je u dokuemntu.
Iako su 2020. godine obustavljene dozvole za navedene aktivnosti i preduzete aktivnosti pojačanog nadzora nad rječnim koritima, nelegalna eksploatacija je nastavljena.
“U cilju suzbijanja dalje nelegalne eksploatacije šljunka iz rječnih korita, podaci za 2023. godinu ukazuju da su
sa većim brojem privrednih društava vođeni pregovori u vezi sa davanjem koncesija za eksploataciju šljunka dobijenog od drobljenja materijala sa suvih lokacija (brda, kamenolomi)”, stoji u dokumentu.
