Pitanje da li će vještačka inteligencija (AI) učiniti našu djecu pametnijom nije samo spekulacija. Ono odražava aktuelni razvoj u oblasti kognitivne nauke, obrazovanja i digitalne tehnologije.
Inteligencija je složen i višedimenzionalan konstrukt oblikovan kako biološkim, tako i spoljašnjim uticajima, uključujući obrazovne intervencije i izloženost stimulativnim iskustvima, piše PsychologyToday, a prenosi Zadovoljna.rs.
Da bismo razumjeli potencijalnu ulogu vještačke inteligencije u ovom okruženju, najprije moramo razmotriti Flinov efekat – istorijski porast IQ rezultata tokom 20. vijeka – i način na koji bi AI mogao da produži ili čak preokrene ovaj trend.
Razumijevanje Flinovog efekta
Flinov efekat, nazvan po filozofu Džejmsu R. Flinu koji je izučavao inteligenciju, opisuje značajan i trajan porast IQ rezultata kroz generacije tokom 20. vijeka. Istraživanja pokazuju da su rezultati inteligencije kod djece stalno rasli, naročito u domenu sposobnosti rješavanja problema i rezonovanja, a manje u znanju stečenom tokom vremena. Šire društvene promjene su učinile mentalne zahtjeve nad novim generacijama složenijim.
Navedeni faktori uključuju: bolju ishranu, pristup obrazovanju, urbanizaciju, porodice s manje članova i složenije okruženje. Tehnologija, poput televizije, video igara i interneta, podržava ove napretke zahtijevajući viši nivo prostorno-vizuelnog rezonovanja, rad sa simboličkim sistemima i apstraktno mišljenje. Dakle, tehnologija već tiho unapređuje inteligenciju.
Kako AI pozitivno utiče na inteligenciju
AI nije samo još jedan tehnološki pomak – ona predstavlja promjenu paradigme koja može suštinski preoblikovati intelektualni razvoj. Jedna od najjačih osobina AI je sposobnost personalizacije učenja. AI može prilagoditi obrazovni sadržaj tempu, snagama i interesovanjima svakog djeteta.
Još jedna prednost AI jeste pristup neograničenom znanju. Uz generativnu AI i modele prirodnog jezika, djeca mogu istraživati složene teme kroz konverzacijski format, što podstiče dublje, radoznalo učenje. Postavljanje pitanja čatbotu – o naučnom konceptu, matematičkom problemu ili pisanju pjesme – olakšava samoinicijativno učenje i kreativnost.
AI okruženja kao što su virtuelne laboratorije i strateške igre omogućavaju simulaciono učenje kroz koje djeca primjenjuju rezonovanje, eksperimentisanje i testiranje hipoteza. Ove digitalne aktivnosti razvijaju kognitivnu fleksibilnost, sistemsko razmišljanje i planiranje. Možda najvažnije, AI nudi jedinstvene mogućnosti za podršku neurodivergentnoj djeci. Alati bazirani na AI mogu se prilagoditi djeci sa disleksijom, ADHD-om ili autizmom, nudeći alternativne metode učenja koje tradicionalne učionice ne omogućavaju. To može demokratizovati pristup kognitivnom razvoju za djecu koja su do sada bila zapostavljena u sistemu.
Da li će AI zaista učiniti djecu pametnijom
Uprkos svom potencijalu, uticaj AI na kognitivni razvoj nije jednosmjerno pozitivan. Postoje opravdane zabrinutosti u vezi sa nenamjernim posljedicama, uključujući prekomjerno oslanjanje na tehnologiju. Ako djeca postanu pasivni korisnici AI-a, a ne rješavaju probleme aktivno, njihove vještine kritičkog mišljenja mogu stagnirati ili opasti. Lakoća dobijanja odgovora putem AI može umanjiti važnost kognitivnog napora potrebnog za dublje učenje i razvoj otpornosti.
Još jedan izazov je digitalna distrakcija. Uređaji koji omogućavaju učenje putem AI takođe nude pristup društvenim mrežama, igricama i konstantnim obavještenjima. Sve to može smanjiti raspon pažnje, izazvati preopterećenje informacijama i oslabiti radnu memoriju. Istraživanja pokazuju da pretjerano stimulativna okruženja mogu štetiti intelektualnom razvoju.
Postoji i pitanje socio-emocionalnog razvoja. AI po svojoj prirodi nema emocionalnu inteligenciju. Iako može simulirati razgovor, ne može pružiti empatiju, povezivanje ili moralno usmjerenje. Ako djeca provode previše vremena s AI umjesto s ljudima, njihove vještine empatije, rješavanja konflikata i saradnje mogu trpjeti, što su sve vještine jednako važne kao i IQ.
„Negativni Flinov efekat“ kao upozorenje
Dodatnu složenost predstavlja činjenica da se Flinov efekat u nekim djelovima svijeta preokreće. Nedavne studije bilježe pad prosječnih IQ rezultata u nekoliko razvijenih zemalja (Dutton, van der Linden i Lynn, 2016). Mogući uzroci uključuju promjene u obrazovanju, više vremena pred ekranima i manje vremena provedenog u čitanju ili slobodnoj igri. „Negativni Flinov efekat“ je upozorenje – ako se AI koristi pretežno za pasivnu potrošnju umjesto za istraživanje i stvaranje, može doprinijeti intelektualnom opadanju umjesto napretku.
Preporuke za roditelje: Ključ je u ravnoteži
Roditelji bi trebalo da usvoje promišljen pristup korišćenju AI. Važno je birati kvalitetne alate, nije svaki AI edukativan.
Podjednako je važno podsticati stvarnu ljudsku interakciju. Razgovori, zajedničko rješavanje problema i fizička igra pomažu djeci da razvijaju socio-emocionalnu inteligenciju koju AI ne može zamijeniti. Ljudska povezanost ostaje temelj zdravog razvoja.
Takođe, potrebno je pratiti upotrebu AI. Zdrave navike uključuju ograničeno vrijeme ispred ekrana i balans između online i offline aktivnosti kao što su čitanje, boravak u prirodi i slobodna igra. Djeca treba da se suočavaju s izazovima, a ne da uvijek traže instant rješenja od AI.
